Σεισμός στην Τουρκία: Τα σαθρά θεμέλια του «συστήματος Ερντογάν» - Τι θα γίνει με τις εκλογές

Τα κόμματα της αντιπολίτευσης στην Τουρκία επέκριναν το κυβερνών κόμμα του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για τις εκκλήσεις αναβολής των εθνικών εκλογών, καθώς ο αριθμός των νεκρών αυξάνεται και η κριτική για την καθυστερημένη και ανοργάνωτη απάντηση της κυβέρνησης εντείνουν την πίεση στον μακροχρόνιο ηγέτη.

Το απόγευμα της Τρίτης (14/2), ο Ερντογάν ανακοίνωσε μια σειρά μέτρων ζωντανά στην κρατική τηλεόραση με στόχο την ανακούφιση του πόνου για όσους επλήγησαν από τους σεισμούς, συμπεριλαμβανομένης της κατασκευής, όπως είπε ασφαλών κτηρίων, υψηλής ποιότητας για την κάλυψη των στεγαστικών αναγκών στο σύνολο των σεισμόπληκτων περιοχών σε ένα χρόνο.

Ο Τούρκος πρόεδρος είπε επίσης ότι η κυβέρνηση θα δώσει 100.000 λίρες, ή περίπου 5.300 δολάρια, στους συγγενείς όσων πέθαναν στον σεισμό για τις άμεσες ανάγκες τους. Αντέκρουσε επίσης τους επικριτές της αντιπολίτευσης. «Σε μια εποχή που πρέπει να είμαστε ενωμένοι και να ενεργούμε ενιαία, δυστυχώς, η πολιτική στην Τουρκία, με ένα συγκεκριμένο μέρος, την κύρια αντιπολίτευση, έχει γίνει άσχημη», είπε.

Στο κέντρο της πόλης Καχραμανμαράς στα βουνά της νότιας Τουρκίας, κοντά στο επίκεντρο του ενός εκ των δύο σεισμών, οι κάτοικοι περίμεναν νέα για αγαπημένα πρόσωπα που είχαν παγιδευτεί από κάτω, όμως το έργο των σωστικών συνεργείων φθάνει πλέον στο τέλος του. Ομάδες έρευνας και διάσωσης έχουν ανασύρει περισσότερους από 8.000 ανθρώπους ζωντανούς από τα συντρίμμια, είπε ο Ερντογάν την Τρίτη σε βιντεοσκοπημένη ομιλία στη Σύνοδο Κορυφής της Παγκόσμιας Κυβέρνησης, μια ετήσια συγκέντρωση αξιωματούχων από δεκάδες χώρες στο Ντουμπάι.

Τι θα γίνει με τις εκλογές

Ανώτερο στέλεχος του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν, ο Μπουλέντ Αρίντς, κοινοποίησε στο Twitter μια δήλωση, ζητώντας αναβολή των εκλογών στην Τουρκία πέρα από τη συνταγματική προθεσμία τον Ιούνιο, λέγοντας ότι η ψηφοφορία ήταν αδύνατο να οργανωθεί μετά την καταστροφή. Οι εκλογές έχουν ανακοινωθεί για τις 14 Μαΐου, αλλά πλέον όλα τα σενάρια είναι ανοιχτά.

«Έχετε τον φόβο του Θεού μέσα σας. Υπάρχουν ακόμη πτώματα στα ερείπια. Πώς μπορούμε να μιλάμε για εκλογές όταν οι ψηφοφόροι δεν είναι εκεί;» είπε ο Αρίντς, ιδρυτικό μέλος και πρώην ανώτερος ηγέτης του AKP, ο οποίος κατά καιρούς έχει ασκήσει κριτική κατά του Ερντογάν. Ο Αρίντς πρότεινε τη διεξαγωγή των φετινών προεδρικών και βουλευτικών εκλογών το 2024, όταν η Τουρκία έχει προγραμματίσει τη διεξαγωγή τοπικών εκλογών.

Δεν ήταν αμέσως σαφές εάν οι προτάσεις του υποστηρίχθηκαν από το AKP ή ήταν μια προσπάθεια μέτρησης της αντίδρασης του κοινού. Οι αξιωματούχοι του κόμματος δεν απάντησαν αμέσως στα αιτήματα για σχόλια. Οι ηγέτες της τουρκικής αντιπολίτευσης έσπευσαν ωστόσο να αντιδράσουν. Ο Ερντογάν βλέπει ότι θα χάσει αυτές τις εκλογές και ψάχνει δικαιολογίες για να μην γίνουν. Είχε ήδη χάσει την υποστήριξη πριν και ο σεισμός ήταν ένα νέο, βαρύ πλήγμα», είπε ο Αλί Οζτούντς, μέλος του κοινοβουλίου της αντιπολίτευσης που εκπροσωπούσε την Καχραμανμάρας, μια από τις περιοχές που επλήγησαν περισσότερο από τους σεισμούς.

Το διακύβευμα των εκλογών είναι μεγάλο. Ο Ερντογάν, ο οποίος ανέβηκε στην εξουσία πρώτα ως πρωθυπουργός το 2003 και έγινε πρόεδρος το 2014, αναμόρφωσε το τουρκικό κράτος, αποδυναμώνοντας τους θεσμούς και επεκτείνοντας τη δική του εξουσία. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του, οι τουρκικές αρχές φυλάκισαν πολιτικούς της αντιπολίτευσης, δημοσιογράφους και ηγέτες της κοινωνίας των πολιτών. Οι εκλογές θα μπορούσαν να αποδειχθούν καθοριστικές για την ικανότητα της Τουρκίας να εδραιώσει τη δημοκρατία της.

Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, πιθανός υποψήφιος για την προεδρία και ηγέτης του μεγαλύτερου αντιπολιτευόμενου κόμματος της χώρας, του εθνικιστικού Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος(CHP) ζήτησε επίσης να γίνουν οι εκλογές στην ώρα τους. «Το Σύνταγμα είναι πολύ σαφές. Οι εκλογές μπορούν να αναβληθούν μόνο σε περιόδους πολέμου. Εφόσον δεν είμαστε σε πόλεμο, οι εκλογές δεν μπορούν να αναβληθούν», είπε. «Η κυβέρνηση προσπαθεί να αποφύγει τις εκλογές. Η ημερομηνία εκλογών θα πρέπει να οριστεί το συντομότερο δυνατό, είτε στις 14 Μαΐου είτε στις 18 Ιουνίου».

Πρόκληση για την εξουσία του Ερντογάν

Ο Ερντογάν αντιμετώπιζε ήδη την πιο σοβαρή πρόκληση για την εξουσία του πολύ πριν από τους σεισμούς. Ο πληθωρισμός-ρεκόρ και η κατάρρευση του νομίσματος οδήγησαν μέλη της συντηρητικής βάσης του να στραφούν εναντίον του τα τελευταία χρόνια, αν και ο ίδιος κέρδισε «πόντους» προσφέροντας παροχές στη μεσαία τάξη, αλλά και ενισχύοντας το προφίλ του στη διεθνή διπλωματία μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Ο Τούρκος πρόεδρος αντιμετωπίζει τώρα κριτική από απλούς ανθρώπους και ηγέτες της αντιπολίτευσης μετά τους σεισμούς. Ο ίδιος ο Ερντογάν είπε ότι η απάντηση στους σεισμούς ήταν πιο αργή από την επιθυμητή. Ένα άλλο μεγάλο κόμμα της αντιπολίτευσης, το κεντροδεξιό Κόμμα Iyi, ζήτησε επίσης να διεξαχθούν οι εκλογές στην ώρα τους.

Την περασμένη εβδομάδα κήρυξε στις σεισμόπληκτες περιοχές της Τουρκίας τρίμηνη κατάσταση έκτακτης ανάγκης , η οποία επιτρέπει στην κυβέρνηση να κυβερνά με διατάγματα μέχρι τις εκλογές. «Το μεγάλο μας τουρκικό κράτος θα πρέπει να είναι σε θέση να προετοιμάσει το έδαφος για εκλογές τέσσερις μήνες μετά από έναν σεισμό», δήλωσε ο Ζεϊντάν Καραλάρ, ο δήμαρχος των Αδάνων που συνδέεται με το CHP.

Πριν από τον σεισμό των 7,8 Ρίχτερ, ο οποίος σκότωσε επίσης χιλιάδες ανθρώπους στη βόρεια Συρία, το επίκεντρο των εκλογών της Τουρκίας είχε να κάνει με τους «συνήθεις υπόπτους» την άθλια εικόνα της οικονομίας και τους μετανάστες. Τώρα, όμως τα φώτα στρέφονται στις καθυστερημένες προσπάθειες ανακούφισης, την κακή χρήση του λεγόμενου «φόρου σεισμού» και τη φονική πλέον «κατασκευαστική έκρηξη» που έχει τις ρίζες της στη διαφθορά και τον νεποτισμό.

Λαμβάνοντας υπόψη τις καταστροφές που προκάλεσε ο σεισμός, υπάρχει πιθανότητα να μην διεξαχθούν εκλογές καν τον Μάιο, λόγω αδυναμίας οργάνωσης της ψηφοφορίας. «Δεν υπάρχουν καν διευθύνσεις πια», λέει ο Σινέμ Αντάρ του Κέντρου Εφαρμοσμένων Σπουδών Τουρκίας στο Βερολίνο. Η αναβολή των εκλογών θα ευνοούσε την κυβέρνηση, δίνοντάς της περισσότερο χρόνο για να επανακτήσει τους υποστηρικτές της. Αλλά σύμφωνα με το σύνταγμα, η ψηφοφορία δεν μπορεί να αναβληθεί για περισσότερο από ένα μήνα.

Μόλις προχωρήσουν οι εκλογές, οι «κατασκευές ως εκδήλωση της ικανότητας της κυβέρνησης να προσφέρει», όπως το έθεσε ο Aντάρ, θα είναι ένα αφήγημα που δεν μπορεί πλέον να χρησιμοποιηθεί. Θα είναι επίσης πιο δύσκολο για τον Ερντογάν να διακηρύξει μια «ισχυρή» Τουρκία ανεξάρτητη από τη Δύση, δεδομένης της εκροής διεθνούς βοήθειας για την αντιμετώπιση των συνεπειών του σεισμού.

Ο σεισμός από μόνος του, όπως και η οικονομική κρίση, δεν θα είναι από μόνος του το τέλος του καθεστώτος Ερντογάν, αλλά σίγουρα θα αποδυναμώσει τη νομιμότητα της υπάρχουσας κυβερνητικής συμμαχίας λένε οι αναλυτές.