Ανατίναξη φραγμάτων: «Όπλο» πολέμου από το Στάλιν μέχρι το Ισλαμικό Κράτος - Ιστορική αναδρομή
Οι παραλληλισμοί μεταξύ της καταστροφής του φράγματος Nόβα Καχόβκα την Τρίτη και των πιο διάσημων επιθέσεων σε φράγματα στην ιστορία είναι εντυπωσιακοί και συγκλονιστικοί, λέει ο ιστορικός Guy Walters
Οπως γράφει ο Ιndependent, η εντολή είχε έρθει από το υψηλότερο επίπεδο του Κρεμλίνου. Ήταν επίσης βάναυσα απλη: ανατινάξτε το φράγμα. Αν και φαινόταν κίνηση απελπισίας δεν υπήρχε άλλος τρόπος να αποτρέψουν οι Ρώσοι μια ασταμάτητη εχθρική επίθεση κοντά στον ποταμό Δνείπερο στη νοτιοανατολική Ουκρανία. Το υλικό για την κατεδάφιση τοποθετήθηκε δεόντως από μυστικούς πράκτορες και η έκρηξη που ακολούθησε κατέστρεψε μια τεράστια κατασκευή από σκυρόδεμα. Ένα τεράστιο κύμα νερού ανάβλυσε, καταστρέφοντας πολλές πόλεις και οικισμούς και σκοτώνοντας χιλιάδες.
Ο άνθρωπος που έδωσε τη διαταγή για αυτή την καταστροφή δεν ήταν ο Βλαντιμίρ Πούτιν, αλλά ένας από τους προκατόχους του, ο Ιωσήφ Στάλιν. Η ημερομηνία ήταν ο Αύγουστος του 1941 και ο Σοβιετικός πρωθυπουργός είχε διατάξει την κατεδάφιση του πανίσχυρου φράγματος του Δνείπερου στη Ζαπορίζια προκειμένου να επιβραδυνθεί η προέλαση των Ναζί. Χωρίς να υπολογίσει ότι χιλιάδες Ουκρανοί θα χάνονταν, ούτε τη φρικτή κλίμακα της οικολογικής καταστροφής.
Οι παραλληλισμοί μεταξύ των ενεργειών του Στάλιν πριν από περίπου οκτώ δεκαετίες και της καταστροφής του φράγματος Nόβα Καχοβκα την Τρίτη είναι εντυπωσιακοί. Ενώ οι Ρώσοι αρνούνται φυσικά την ευθύνη τους, ο Πούτιν φαίνεται πως είναι αυτός που έχει τα περισσότερα να κερδίσει.
Η στοχοποίηση φραγμάτων, πάγια τακτική στους πολέμους
Η παραβίαση του φράγματος υπενθυμίζει ότι η στόχευση φραγμάτων είναι χαρακτηριστικό του πολέμου και ότι είναι πιθανό τέτοια φρικτά γεγονότα να συμβαίνουν πιο συχνά. Τα φράγματα στοχοποιούνται σε πόλεμο για έναν – ή συνδυασμό – τριών απλών λόγων – για να πλημμυρίσουν, να σταματήσει η παροχή νερού και να σταματήσει η παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας.
Το πιο διάσημο παράδειγμα του τρίτου λόγου ήταν φυσικά η επιδρομή των Dambusters που πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 1943 εναντίον τριών Γερμανικών φραγμάτων που παρείχαν ζωτική ισχύ για την κατασκευή χάλυβα. Με δύο φράγματα να παραβιάζονται και ένα άλλο να έχει καταστραφεί μερικώς, η επιδρομή θεωρείται συχνά τεράστια επιτυχία και έχει γίνει πράγματι πηγή βρετανικής εθνικής υπερηφάνειας. Αυτό που συχνά ξεχνιέται είναι ότι περίπου 1.650 Γερμανοί πολίτες πνίγηκαν.
Η καταστροφή του φράγματος Nόβα Καχόβκα είναι αναμφίβολα ένα παράδειγμα της τακτικής της χρήσης πλημμυρών για την παρεμπόδιση μιας εχθρικής προέλασης. Σε αυτό, οι Ρώσοι ακολουθούν μια μακρά και βάναυση στρατιωτική τακτική στον σύγχρονο πόλεμο.
Ένας τέτοιος ελιγμός επιστρατεύθηκε το φθινόπωρο του 1914 στο Βέλγιο κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι Βέλγοι βρέθηκαν σε δεινή θέση στο Μέτωπο Yser. Στις 25 Οκτωβρίου, η κυβέρνηση έδωσε άδεια στον στρατό της να ανατινάξει φράγματα και να ανοίξει τις διόδους του καναλιού στο Nieuwpoort. Οι γερμανικές θέσεις πλημμύρισαν, με αποτέλεσμα να πραγματοποιήσουν μια αυτοσχέδια επίθεση, η οποία τελικά αποκρούστηκε και είχε ως αποτέλεσμα τη νίκη των Συμμάχων.
Ενώ σε αυτήν την περίπτωση η τακτική ήταν επιτυχής, υπάρχει ένα περιβόητο παράδειγμα στο οποίο η σκόπιμη παραβίαση των φραγμάτων απέτυχε να σταματήσει τον εχθρό και απέτυχε τρομακτικά αντίστροφα.
Έγινε στις 9 Ιουνίου 1938 κατά τη διάρκεια του Β' Σινο-Ιαπωνικού Πολέμου, όταν Κινέζοι εθνικιστές υπό τη διοίκηση του Τσιάνγκ Κάι-Σεκ ανατίναξαν φράγματα στον Κίτρινο Ποταμό για να σταματήσουν την ιαπωνική προέλαση. Καμία προειδοποίηση δεν δόθηκε από τον κινεζικό στρατό στον ίδιο τον πληθυσμό του και στην πλημμύρα των περίπου 21.000 τετραγωνικών μιλίων που ξέσπασε, υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν περίπου 500.000 Κινέζοι αγρότες, ενώ ορισμένες εκτιμήσεις υποστηρίζουν ότι ο αριθμός των νεκρών άγγιζε το ένα εκατομμύριο. Δώδεκα εκατομμύρια έμειναν άστεγοι και, τελικά, η ιαπωνική προέλαση δεν σταμάτησε.
Ένα άλλο παράδειγμα προκύπτει από τον τρέχοντα πόλεμο στην Ουκρανία, όταν, τον περασμένο Μάρτιο, οι Ρώσοι επρόκειτο να καταλάβουν την πόλη Moshchun, ακριβώς βόρεια του Κιέβου. Χρησιμοποιώντας γέφυρες, οι δυνάμεις του Πούτιν ξεχύθηκαν στον ποταμό Ίρπιν και οι υπερασπιστές δεν μπόρεσαν να τις σταματήσουν. Τότε ήταν που πάρθηκε η μοιραία απόφαση από τους Ουκρανούς να ανατινάξουν ένα φράγμα στις παρυφές του Κιέβου, η οποία σταμάτησε αμέσως τη ρωσική προέλαση και έδωσε τη δυνατότητα στους Ουκρανούς να αντεπιτεθούν. Η καταστροφή του φράγματος οδήγησε πολύ στη διάσωση του Κιέβου
Λόγω των καταστροφικών συνεπειών για τον άμαχο πληθυσμό και το περιβάλλον, τα πρωτόκολλα της Σύμβασης της Γενεύης μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ορίζουν ότι οι επιθέσεις στα φράγματα δεν πρέπει να γίνονται «εάν μια τέτοια επίθεση μπορεί να προκαλέσει απελευθέρωση επικίνδυνων δυνάμεων και συνακόλουθες σοβαρές απώλειες μεταξύ του άμαχου πληθυσμού». Επομένως, σήμερα, σύμφωνα με την παρούσα Σύμβαση, η επιδρομή των Dambusters θα θεωρηθεί έγκλημα πολέμου.
Φράγματα και Ισλαμικό Κράτος
Μόλις το 2017, οι Αμερικανοί έφτασαν πολύ κοντά στο να διαπράξουν ένα τέτοιο έγκλημα, όταν ένα αμερικανικό B-52 έριξε τρεις βόμβες συμπεριλαμβανομένου, σύμφωνα με τους New York Times, ενός «bunker buster» – στο φράγμα Tabqa στον Ευφράτη της ανατολική Συρία, που κρατούνταν από μαχητές του Ισλαμικού Κράτους.
Ο λόγος πίσω από τον βομβαρδισμό ήταν η «άρνηση εδάφους». Ευτυχώς τα εκρηκτικά δεν πυροδοτήθηκαν, αλλά αν είχε γίνει η έκρηξη θα είχε καταστρέψει το φράγμα, και πιστεύεται ότι η πλημμύρα θα μπορούσε να είχε πνίξει εκατοντάδες χιλιάδες αμάχους. Το Πεντάγωνο υπερασπίστηκε το χτύπημα, λέγοντας ότι είχε σκοπό να καταστρέψει μόνο τους πύργους ελέγχου του φράγματος και ότι «η ανάλυση επιβεβαίωσε ότι τα χτυπήματα στους πύργους που συνδέονται με το φράγμα δεν θεωρούνταν πιθανό να προκαλέσουν δομική ζημιά στο ίδιο το φράγμα Tabqa».
Από την πλευρά του, το IS χρησιμοποίησε επίσης φράγματα ως πολεμικό όπλο, αλλά αντί να χρησιμοποιεί πλημμύρες, μερικές φορές χρησιμοποιούσε φράγματα για να σταματήσει το νερό. Αφού κατέλαβε το φράγμα Ραμάντι στον Ευφράτη του Ιράκ τον Μάιο του 2015, το Ισλαμικό Κράτος λειτούργησε το φράγμα για να μειώσει τη ροή στον ποταμό κατά το ήμισυ, στερώντας έτσι το νερό σε τουλάχιστον τέσσερις περιοχές υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης.
Το Ισλαμικό Κράτος ήταν επίσης πρόθυμο να κλείσει φράγματα για να προκαλέσει πλημμύρες σε περιοχές, όπως έκανε το 2014 για να προσπαθήσει να πλημμυρίσει την περιοχή γύρω από τη Φαλούτζα σε μια προσπάθεια να εκτοπίσει τα ιρακινά στρατεύματα που πολιορκούσαν τις δυνάμεις του ΙΚ στην πόλη.
Η «τακτική της πλυμμυρισμένης Γης»
Υπάρχει ίσως ένας τέταρτος λόγος για τον οποίο οι στρατοί παραβιάζουν τα φράγματα, και αυτός είναι από δολοφονική κακία, σε μια παραλλαγή της τακτικής του Χίτλερ για την «καμένη γη» που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «βυθισμένη γη». Τον Ιανουάριο του 1993, οι σερβο-γιουγκοσλαβικές δυνάμεις που υποχωρούσαν προσπάθησαν να καταστρέψουν το φράγμα Peruca στην Κροατία για να πλημμυρίσουν την κοιλάδα και να σκοτώσουν χιλιάδες Κροάτες. Ευτυχώς, η προσπάθεια απέτυχε.
Αυτό που είδαμε στο φράγμα Kαχόβκα είναι πιθανό να συμβεί ξανά, κυρίως επειδή ο Πούτιν έχει προσπαθήσει να παραβιάσει φράγματα στην Ουκρανία στο παρελθόν. Στις 26 Φεβρουαρίου του περασμένου έτους, οι Ουκρανοί ανέφεραν ότι είχαν αναχαιτίσει έναν ρωσικό πύραυλο που κατευθυνόταν προς ένα φράγμα κοντά στο Κίεβο, το οποίο, αν είχε παραβιαστεί, θα είχε πλημμυρίσει ολόκληρη την αριστερή όχθη της πόλης.
Ως εκ τούτου, είναι ανατριχιαστικό να σκεφτόμαστε ότι υπάρχουν 1053 εναπομείνασες δεξαμενές στην Ουκρανία, καθεμία από τις οποίες έχει το δικό της φράγμα, οι οποίες είναι όλες ευάλωτες σε επίθεση. Η Kαχόβκα μπορεί να είναι απλώς η αρχή μιας πλημμύρας.