Ο «σιωπηλός θάνατος» των λιβαδιών απειλεί κλίμα, τροφή και την ευημερία δισεκατομμυρίωv ανθρώπων

Η υποβάθμιση των εκτεταμένων, συχνά τεράστιων φυσικών βοσκοτόπων και άλλων λιβαδιών της Γης λόγω της υπερβολικής και κακής χρήσης, της κλιματικής αλλαγής και της απώλειας της βιοποικιλότητας αποτελεί σοβαρή απειλή για τον επισιτισμό της ανθρωπότητας και την ευημερία ή την επιβίωση δισεκατομμυρίων ανθρώπων, προειδοποιεί ο ΟΗΕ σε μια αυστηρή έκθεση σήμερα.

Οι συγγραφείς της θεματικής έκθεσης Global Land Outlook Thematic Report on Rangelands and Pastoralists, που παρουσιάστηκε στο Ουλάν Μπατόρ της Μογγολίας από τη Σύμβαση του ΟΗΕ για την καταπολέμηση της ερημοποίησης (UNCCD), αναφέρουν ότι έως και το 50% των λιβαδιών έχει υποβαθμιστεί.

Τα συμπτώματα του προβλήματος περιλαμβάνουν μειωμένη γονιμότητα και θρεπτικά συστατικά του εδάφους, διάβρωση, αλάτωση, αλκαλοποίηση και συμπίεση του εδάφους που εμποδίζει την ανάπτυξη των φυτών, τα οποία συμβάλλουν στην ξηρασία, στις διακυμάνσεις των βροχοπτώσεων και στην απώλεια της βιοποικιλότητας τόσο πάνω όσο και κάτω από το έδαφος.

Πού οφείλεται το πρόβλημα

Το πρόβλημα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη μετατροπή των βοσκοτόπων σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις και σε άλλες αλλαγές στη χρήση γης λόγω της αύξησης του πληθυσμού και της επέκτασης των πόλεων, της ταχείας αύξησης των απαιτήσεων σε τρόφιμα, ίνες και καύσιμα, της υπερβολικής βόσκησης, της εγκατάλειψης (τέλος της συντήρησης από τους κτηνοτρόφους) και των πολιτικών που δίνουν κίνητρα για υπερεκμετάλλευση.

Τι είναι τα λιβάδια;

Η κατηγορία των λιβαδιών αποτελείται κυρίως από τα φυσικά λιβάδια που χρησιμοποιούνται από τα ζώα και τα άγρια ζώα για βόσκηση και τροφή. Περιλαμβάνονται επίσης σαβάνες, θαμνότοποι, υγρότοποι, τούνδρες και έρημοι.

Προστιθέμενες μαζί, οι εκτάσεις αυτές αποτελούν το 54% της συνολικής κάλυψης γης, αντιπροσωπεύουν το ένα έκτο της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων και αντιπροσωπεύουν σχεδόν το ένα τρίτο της δεξαμενής άνθρακα του πλανήτη.

«Όταν κόβουμε ένα δάσος, όταν βλέπουμε ένα δέντρο 100 ετών να πέφτει, προκαλεί δικαίως μια συναισθηματική αντίδραση σε πολλούς από εμάς. Η μετατροπή των αρχαίων λιβαδιών, από την άλλη πλευρά, συμβαίνει «σιωπηλά» και προκαλεί λίγες δημόσιες αντιδράσεις», λέει ο Εκτελεστικός Γραμματέας της UNCCD Ibrahim Thiaw.«Δυστυχώς, αυτά τα εκτεταμένα τοπία και οι κτηνοτρόφοι και οι κτηνοτρόφοι που εξαρτώνται από αυτά, συνήθως υποτιμώνται», προσθέτει ο κ. Thiaw.

«Παρά το γεγονός ότι ο αριθμός τους υπολογίζεται σε μισό δισεκατομμύριο άτομα παγκοσμίως, οι κτηνοτροφικές κοινότητες συχνά παραβλέπονται, δεν έχουν φωνή στη χάραξη πολιτικής που επηρεάζει άμεσα τα μέσα διαβίωσής τους, περιθωριοποιούνται και μάλιστα συχνά θεωρούνται παρείσακτοι στα ίδια τους τα εδάφη».

Ο υπουργός Περιβάλλοντος της Μογγολίας Bat-Erdene Bat-Ulzii αναφέρει: «Ως θεματοφύλακας των μεγαλύτερων λιβαδιών στην Ευρασία, η Μογγολία ήταν πάντα προσεκτική στη μετατροπή των λιβαδιών. Οι μογγολικές παραδόσεις βασίζονται στην εκτίμηση των ορίων των πόρων, η οποία καθόρισε την κινητικότητα ως στρατηγική, καθιέρωσε κοινές ευθύνες για τη γη και έθεσε όρια στην κατανάλωση. Ελπίζουμε η παρούσα έκθεση να συμβάλει στην εστίαση της προσοχής στα λιβάδια και στις πολλές τεράστιες αξίες τους - πολιτιστικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές - οι οποίες δεν μπορούν να υπερτονιστούν. Εάν αυτά τα λιβάδια δεν μπορούν να υποστηρίξουν αυτούς τους τεράστιους αριθμούς ανθρώπων, σε ποιες εναλλακτικές λύσεις μπορούν να στραφούν;»

Διάσκεψη στη Μογγολία

Η Μογγολία θα φιλοξενήσει την 17η Διάσκεψη των Συμβαλλομένων Μερών της UNCCD το 2026, το Διεθνές Έτος Λιβαδιών και Βοσκοτόπων (IYRP), το οποίο κηρύχθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών με πρωτοβουλία της Μογγολίας.

Δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι - μικρής κλίμακας βοσκοί, κτηνοτρόφοι και αγρότες, συχνά φτωχοί και περιθωριοποιημένοι - εξαρτώνται από υγιή λιβάδια παγκοσμίως. Πράγματι, σε πολλά κράτη της Δυτικής Αφρικής, η κτηνοτροφία απασχολεί το 80% του πληθυσμού.

Στην Κεντρική Ασία και τη Μογγολία, το 60% της χερσαίας έκτασης χρησιμοποιείται ως βοσκότοποι, ενώ η κτηνοτροφία στηρίζει σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού της περιοχής.Κατά ειρωνικό τρόπο, υπογραμμίζεται στην έκθεση, οι προσπάθειες για την αύξηση της επισιτιστικής ασφάλειας και της παραγωγικότητας με τη μετατροπή των λιβαδιών σε φυτικές καλλιέργειες σε κυρίως άγονες περιοχές έχουν οδηγήσει σε υποβάθμιση της γης και σε χαμηλότερες γεωργικές αποδόσεις.

Η έκθεση κάνει λόγο για «αδύναμη και αναποτελεσματική διακυβέρνηση», «ανεπαρκώς εφαρμοσμένες πολιτικές και κανονισμούς» και «έλλειψη επενδύσεων στις λιβαδικές κοινότητες και σε βιώσιμα μοντέλα παραγωγής» για την υπονόμευση των λιβαδιών.

Μια καινοτόμος προσέγγιση

Οι 60 και πλέον εμπειρογνώμονες που συνέβαλαν στη νέα έκθεση από περισσότερες από 40 χώρες συμφωνούν ότι οι προηγούμενες εκτιμήσεις για τα υποβαθμισμένα λιβάδια παγκοσμίως - περίπου 25% - «υποτιμούν σημαντικά την πραγματική απώλεια της υγείας και της παραγωγικότητας των λιβαδιών» και θα μπορούσαν να φτάσουν το 50%.

Τα λιβάδια είναι συχνά ανεπαρκώς κατανοητά και η έλλειψη αξιόπιστων δεδομένων υπονομεύει τη βιώσιμη διαχείριση της τεράστιας αξίας τους για την παροχή τροφίμων και τη ρύθμιση του κλίματος, προειδοποιεί η έκθεση.

Η έκθεση περιγράφει λεπτομερώς μια καινοτόμο εννοιολογική προσέγγιση που θα επιτρέψει στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να σταθεροποιήσουν, να αποκαταστήσουν και να διαχειριστούν τα λιβάδια.

Η νέα προσέγγιση υποστηρίζεται από την εμπειρία που περιγράφεται λεπτομερώς σε μελέτες περιπτώσεων από κάθε σχεδόν περιοχή του κόσμου, αντλώντας σημαντικά διδάγματα από τις επιτυχίες και τα λάθη της διαχείρισης των λιβαδιών.

Μια βασική σύσταση: προστασία της κτηνοτροφίας, ενός κινητού τρόπου ζωής που χρονολογείται εδώ και χιλιετίες και επικεντρώνεται στη βοσκήσιμη παραγωγή προβάτων, αιγών, βοοειδών, αλόγων, καμήλων, γιακ, λάμα ή άλλων εξημερωμένων φυτοφάγων ζώων, μαζί με ημι-εξημερωμένα είδη όπως οι βίσονες και οι τάρανδοι.

Λέει ο κ. Thiaw: «Από τις τροπικές περιοχές έως την Αρκτική, η κτηνοτροφία είναι μια επιθυμητή προεπιλογή - και συχνά η πιο βιώσιμη - επιλογή για την οποία θα πρέπει να ενσωματωθεί στο σχεδιασμό της χρήσης των λιβαδιών».
Η οικονομική μηχανή πολλών χωρώνΤα λιβάδια αποτελούν σημαντική οικονομική μηχανή σε πολλές χώρες και καθορίζουν τους πολιτισμούς. Φιλοξενούν το ένα τέταρτο των γλωσσών του κόσμου, φιλοξενούν επίσης πολυάριθμα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και έχουν διαμορφώσει τα συστήματα αξιών, τα έθιμα και τις ταυτότητες των κτηνοτρόφων εδώ και χιλιάδες χρόνια.

Η έκθεση περιλαμβάνει λεπτομερείς αναλύσεις των επιμέρους χωρών και περιφερειών.