«Κόκκινος συναγερμός» για τη λειψυδρία: Απειλεί την παγκόσμια παραγωγή τροφίμων - 5 διαπιστώσεις

Περισσότερο από το ήμισυ της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων θα κινδυνεύσει μέσα στα επόμενα 25 χρόνια, καθώς μια ταχέως επιταχυνόμενη κρίση νερού πλήττει τον πλανήτη, εκτός εάν ληφθούν επείγοντα μέτρα για τη διατήρηση των υδάτινων πόρων και τον τερματισμό της καταστροφής των οικοσυστημάτων από τα οποία εξαρτάται το νερό, προειδοποίησαν οι ειδικοί σε μια σημαντική έκθεση.

Ο μισός πληθυσμός της γης αντιμετωπίζει ήδη λειψυδρία και ο αριθμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί καθώς επιδεινώνεται η κλιματική κρίση, σύμφωνα με έκθεση της Παγκόσμιας Επιτροπής για την Οικονομία του Νερού που δημοσιεύθηκε την Πέμπτη. Η ζήτηση για γλυκό νερό θα ξεπεράσει την προσφορά κατά 40% μέχρι το τέλος της δεκαετίας, επειδή τα συστήματα ύδρευσης στον κόσμο υφίστανται «πρωτοφανές στρες», αναφέρει η έκθεση.

Η επιτροπή διαπίστωσε ότι οι κυβερνήσεις και οι ειδικοί έχουν υποτιμήσει πολύ την ποσότητα νερού που απαιτείται για να έχουν οι άνθρωποι αξιοπρεπή ζωή. Ενώ απαιτούνται 50 έως 100 λίτρα την ημέρα για την υγεία και την υγιεινή κάθε ανθρώπου, στην πραγματικότητα οι άνθρωποι χρειάζονται περίπου 4.000 λίτρα την ημέρα για να έχουν επαρκή διατροφή και αξιοπρεπή ζωή. Για τις περισσότερες περιφέρειες, αυτός ο όγκος δεν μπορεί να επιτευχθεί τοπικά, επομένως οι άνθρωποι εξαρτώνται από το εμπόριο –σε τρόφιμα, ρούχα και καταναλωτικά αγαθά– για να καλύψουν τις ανάγκες τους.

Ορισμένες χώρες επωφελούνται περισσότερο από άλλες από το «πράσινο νερό», το οποίο είναι η υγρασία του εδάφους που είναι απαραίτητη για την παραγωγή τροφίμων, σε αντίθεση με το «γαλάζιο νερό» από ποτάμια και λίμνες. Η έκθεση διαπίστωσε ότι το νερό κινείται σε όλο τον κόσμο σε «ατμοσφαιρικά ποτάμια» που μεταφέρουν υγρασία από τη μια περιοχή στην άλλη.

Περίπου οι μισές παγκόσμιες βροχοπτώσεις στην ξηρά προέρχονται από υγιή βλάστηση στα οικοσυστήματα που διοχετεύουν νερό πίσω στην ατμόσφαιρα και δημιουργούν σύννεφα που στη συνέχεια κινούνται προς τα κάτω. Η Κίνα και η Ρωσία είναι οι κύριοι δικαιούχοι αυτών των συστημάτων «ατμοσφαιρικών ποταμών», ενώ η Ινδία και η Βραζιλία είναι οι κύριοι εξαγωγείς, καθώς η γη τους υποστηρίζει τη ροή του πράσινου νερού σε άλλες περιοχές. Ένα ποσοστό 40% έως 60% της πηγής βροχοπτώσεων γλυκού νερού προέρχεται από γειτονικές χρήσεις γης.

«Η κινεζική οικονομία εξαρτάται από τη βιώσιμη διαχείριση των δασών στην Ουκρανία, το Καζακστάν και την περιοχή της Βαλτικής», δήλωσε ο καθηγητής Γιόχαν Ρόκστρομ, διευθυντής του Ινστιτούτου Πότσνταμ για την Έρευνα Κλιματικών Επιπτώσεων και ένας από τους συμπροέδρους της επιτροπής. «Μπορείτε να πείτε το ίδιο για τη Βραζιλία που παρέχει γλυκό νερό στην Αργεντινή. Αυτή η διασύνδεση δείχνει απλώς ότι πρέπει να τοποθετήσουμε το γλυκό νερό στην παγκόσμια οικονομία ως παγκόσμιο κοινό καλό».

Ο Τάρμαν Σανμουγκαράτναμ, πρόεδρος της Σιγκαπούρης και συμπρόεδρος της επιτροπής, είπε ότι οι χώρες πρέπει να αρχίσουν να συνεργάζονται για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων πριν να είναι πολύ αργά. «Πρέπει να σκεφτούμε ριζικά πώς θα διατηρήσουμε τις πηγές γλυκού νερού, πώς θα τις χρησιμοποιήσουμε πολύ πιο αποτελεσματικά και πώς θα μπορέσουμε να έχουμε πρόσβαση σε γλυκό νερό που είναι διαθέσιμο σε κάθε κοινότητα, ιδίως στις ευάλωτες – με άλλα λόγια, πώς διατηρούμε την ισότητα [μεταξύ πλουσίων και φτωχών]», είπε.

Η Παγκόσμια Επιτροπή για την Οικονομία του Νερού ιδρύθηκε από την Ολλανδία το 2022, βασιζόμενη στο έργο δεκάδων κορυφαίων επιστημόνων και οικονομολόγων, για να σχηματίσει μια ολοκληρωμένη άποψη για την κατάσταση των παγκόσμιων υδρολογικών συστημάτων και τον τρόπο διαχείρισής τους. Η έκθεσή των 194 σελίδων είναι η μεγαλύτερη παγκόσμια μελέτη που εξετάζει όλες τις πτυχές της κρίσης του νερού και προτείνει λύσεις για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής.

Τα ευρήματα ήταν ανησυχητικά, είπε ο Ρόκστρομ. «Το νερό είναι το θύμα νούμερο ένα της [κλιματικής κρίσης], οι περιβαλλοντικές αλλαγές που βλέπουμε τώρα να συγκεντρώνονται σε παγκόσμιο επίπεδο, θέτοντας σε κίνδυνο ολόκληρη τη σταθερότητα των συστημάτων της γης», είπε στον Guardian. «[Η κλιματική κρίση] εκδηλώνεται πρώτα και κύρια σε ξηρασίες και πλημμύρες. Όταν σκέφτεστε τους καύσωνες και τις πυρκαγιές, οι πραγματικά σκληρές επιπτώσεις είναι μέσω της υγρασίας – στην περίπτωση των πυρκαγιών, [η παγκόσμια θέρμανση] στεγνώνει πρώτα τα τοπία έτσι ώστε να καούν».

Κάθε αύξηση κατά 1C στις παγκόσμιες θερμοκρασίες προσθέτει άλλο 7% υγρασίας στην ατμόσφαιρα, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα να «τροφοδοτεί» τον υδρολογικό κύκλο πολύ περισσότερο από ό,τι θα συνέβαινε υπό κανονικές συνθήκες. Η καταστροφή της φύσης τροφοδοτεί επίσης περαιτέρω την κρίση, επειδή η κοπή δασών και η αποξήρανση των υγροτόπων διαταράσσουν τον υδρολογικό κύκλο που εξαρτάται από τη διαπνοή από τα δέντρα και την αποθήκευση νερού στα εδάφη.

Πάνω από 700 δισεκατομμύρια δολάρια επιδοτήσεων κάθε χρόνο πηγαίνουν στη γεωργία και ένα μεγάλο ποσοστό από αυτές δεν κατευθύνονται σωστά, ενθαρρύνοντας τους αγρότες να χρησιμοποιούν περισσότερο νερό από ό,τι χρειάζονται για άρδευση ή σε άχρηστες πρακτικές. Η βιομηχανία παίζει επίσης ρόλο- περίπου το 80% των λυμάτων που χρησιμοποιούνται από τις βιομηχανίες σε όλο τον κόσμο δεν ανακυκλώνεται. Οι αναπτυσσόμενες χώρες πρέπει επίσης να έχουν πρόσβαση στη χρηματοδότηση που χρειάζονται για να επισκευάσουν τα συστήματα ύδρευσης, να παρέχουν ασφαλές νερό και αποχέτευση και να σταματήσουν την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, αναφέρει η έκθεση.

Πέντε βασικά στοιχεία από την έκθεση

Ο κόσμος βιώνει «κρίση νερού»

Περισσότεροι από 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό και 3,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι – το 44% του πληθυσμού – δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλή αποχέτευση. Κάθε μέρα, 1.000 παιδιά πεθαίνουν από έλλειψη πρόσβασης σε ασφαλές νερό. Η ζήτηση για γλυκό νερό αναμένεται να ξεπεράσει την προσφορά της κατά 40% μέχρι το τέλος αυτής της δεκαετίας. Αυτή η κρίση επιδεινώνεται – χωρίς δράση, μέχρι το 2050 τα προβλήματα νερού θα μειώσουν περίπου το 8% του παγκόσμιου ΑΕΠ, με τις φτωχές χώρες να αντιμετωπίζουν απώλεια 15%. Πάνω από το ήμισυ της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων προέρχεται από περιοχές που παρουσιάζουν ασταθείς τάσεις στη διαθεσιμότητα νερού.

Δεν υπάρχει συντονισμένη παγκόσμια προσπάθεια

Παρά τη διασύνδεση των παγκόσμιων συστημάτων ύδρευσης, δεν υπάρχουν παγκόσμιες δομές διακυβέρνησης για το νερό. Ο ΟΗΕ πραγματοποίησε μόνο μία διάσκεψη για το νερό τα τελευταία 50 χρόνια και μόλις τον περασμένο μήνα διόρισε ειδικό απεσταλμένο για το νερό.

Η κλιματική κατάρρευση εντείνει τη λειψυδρία

Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης γίνονται αισθητές πρώτα στα υδρολογικά συστήματα του κόσμου και σε ορισμένες περιοχές τα συστήματα αυτά αντιμετωπίζουν σοβαρή διαταραχή ή ακόμη και κατάρρευση. Η ξηρασία στον Αμαζόνιο, οι πλημμύρες σε όλη την Ευρώπη και την Ασία και το λιώσιμο των παγετώνων στα βουνά, που προκαλεί τόσο πλημμύρες όσο και ξηρασίες, είναι όλα παραδείγματα των επιπτώσεων των ακραίων καιρικών συνθηκών που είναι πιθανό να επιδεινωθούν στο εγγύς μέλλον.

Η υπερβολική χρήση του νερού από τους ανθρώπους επιδεινώνει επίσης την κλιματική κρίση - για παράδειγμα, αποστραγγίζοντας τυρφώνες και υγροτόπους πλούσιους σε άνθρακα που στη συνέχεια απελευθερώνουν διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα.

Το νερό είναι τεχνητά φθηνό για κάποιους και πολύ ακριβό για άλλους

Οι επιδοτήσεις στη γεωργία σε όλο τον κόσμο έχουν συχνά ανεπιθύμητες συνέπειες για το νερό, παρέχοντας στρεβλά κίνητρα στους αγρότες να αρδεύουν υπερβολικά τις καλλιέργειές τους ή να χρησιμοποιούν το νερό με σπατάλη. Οι βιομηχανίες έχουν επίσης επιδοτηθεί για τη χρήση του νερού τους ή αγνοείται η ρύπανση τους σε πολλές χώρες. Εν τω μεταξύ, οι φτωχοί άνθρωποι στις αναπτυσσόμενες χώρες συχνά πληρώνουν υψηλό τίμημα για το νερό ή έχουν πρόσβαση μόνο σε βρώμικες πηγές. Η ρεαλιστική τιμολόγηση του νερού που αφαιρεί τις επιβλαβείς επιδοτήσεις αλλά προστατεύει τους φτωχούς πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα για τις κυβερνήσεις.

Το νερό είναι κοινό αγαθό

Όλη η ανθρώπινη ζωή εξαρτάται από το νερό, αλλά δεν αναγνωρίζεται ως ο απαραίτητος πόρος που είναι. Οι συντάκτες της έκθεσης καλούν σε μία επανεξέταση του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζουμε το νερό – όχι ως έναν ατελείωτα ανανεώσιμο πόρο, αλλά ως παγκόσμιο κοινό αγαθό, με ένα παγκόσμιο σύμφωνο για το νερό από τις κυβερνήσεις για να διασφαλίσουν ότι προστατεύουν τις πηγές νερού και δημιουργούν μια «κυκλική οικονομία» για το νερό στην οποία επαναχρησιμοποιείται και καθαρίζεται. Τα αναπτυσσόμενα κράτη πρέπει να έχουν πρόσβαση σε χρηματοδότηση για να τερματίσουν την καταστροφή των φυσικών οικοσυστημάτων που αποτελούν βασικό μέρος του υδρολογικού κύκλου