Ο Αλέξης Τσίπρας, ο Γιάννης Πασαλίδης και πώς ο ΣΥΡΙΖΑ θυμίζει ΕΔΑ

Από τον Παναγιώτη Χριστόπουλο

H μεγάλη έκπληξη των εκλογών της 6ης Μαΐου ήταν ο ΣΥΡΙΖΑ που ανέβηκε στην 2η θέση αφήνοντας πίσω του το ΠΑΣΟΚ. Πριν από 54 χρόνια, η ΕΔΑ του Γιάννη Πασσαλίδη είχε πετύχει κάτι αντίστοιχο, κερδίζοντας συνολικά 79 έδρες!

Η ΕΔΑ ιδρύθηκε το 1951, δύο χρόνια μετά την λήξη του ελληνικού εμφυλίου πολέμου. Ήταν γνωστό και σαφές ότι η σύνδεσή της με το εκτός νόμου ΚΚΕ ήταν άμεση. Οι μεγαλύτεροι αντίπαλοί της ήταν οι αρχές ασφαλείας και οι δικαστές. Οι κομμουνιστές είχαν ηττηθεί στον εμφύλιο πόλεμο και οι νικητές δεν ήταν έτοιμοι να κάνουν τόσο γρήγορα συμφιλιωτικές κινήσεις, ώστε να αφήσουν ένα αριστερό κόμμα να δρα ανενόχλητο. Η ΕΔΑ, ως εκ τούτου, καταπολεμήθηκε από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής της. Το κόμμα όμως αυτό, με αρχηγό τον Γιάννη Πασσαλίδη και εξέχοντα στελέχη μορφές σαν τον Ηλία Ηλιού, τον Αντώνη Μπριλλάκη, τον Μιχάλη και τον Λεωνίδα Κύρκο, τον Μανώλη Γλέζο και τον Σταύρο Ηλιόπουλο, κατάφερε να χαράξει την δική του πολιτική πορεία, μακριά από τις ακρότητες του ΚΚΕ (απέρριψε τις συμβολικές υποψηφιότητες Μπελογιάννη και Πλουμπίδη στις εκλογές του '51, όπως ήθελε το «κόμμα»). Και το 1958 πέτυχε κάτι που έμοιαζε απίστευτο.

Από τις αρχές της δεκαετίας του '50 η δεξιά ήταν η μεγάλη πολιτική δύναμη στην Ελλάδα και σε κάθε εκλογική αναμέτρηση το Κέντρο συρρικνωνόταν όλο και περισσότερο. Κάτι που δυνάμωνε το άλλο άκρο. Οι περισσότεροι ηττημένοι του εμφυλίου είχαν μεν φύγει στις χώρες του ανατολικού μπλοκ και οι κομμουνιστές των αστικών κέντρων ζούσαν μια ζωή φοβισμένη και κρυφή, αλλά η νόμιμη ΕΔΑ ήταν ένα μέσο έκφρασης που άρχιζε σιγά-σιγά να έλκει και κόσμο από το αποδυναμωμενο Κέντρο. Η ενισχυμένη αναλογική που ψηφίστηκε από την υπηρεσιακή κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Γεωργακόπουλου, πριν τις εκλογές του '58 είχε ως σκοπό να μετριάσει την ανερχόμενη δύναμη της ΕΔΑ, αλλά πέτυχε ακριβώς το αντίθετο. Προίκιζε με έδρες στην δεύτερη κατανομή το πρώτο και το δεύτερο κόμμα. Αλλά, ενώ η ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλη κέρδισε με άνεση το 41,16% των ψήφων, το Κόμμα Φιλελευθέρων με αρχηγό τον Σοφοκλή Βενιζέλο υπέστη μια πρωτοφανή ήττα, φθάνοντας μόνο στο 20,67%, ενώ η ΕΔΑ κατάφερε να συγκεντρώσει 24,42%. Το τέχνασμα που είχαν συναποφασίσει Καραμανλής και Βενιζέλος γύρισε μπούμπερανγκ εναντίον τους, δίνοντας 79 έδρες στο κόμμα του Γιάννη Πασσαλίδη!

Είναι το μεγαλύτερο ποσοστό που συγκέντρωσε ποτέ η Αριστερά, μέχρι σήμερα που συνολικά τα τρία κόμματά της στην Βουλή πιάνουν το 31%, και η πρώτη φορά –και μοναδική μέχρι σήμερα- που έγινε αξιωματική αντιπολίτευση. Τα αίτια, βέβαια, για εκείνη την σπουδαία επιτυχία ήταν διαφορετικά από τα σημερινά. Τότε ήταν κυρίως η αποδυνάμωση του Κέντρου, λόγω της δύναμης του Παπάγου και του Καραμανλή στη συνέχεια, η πολυδιάσπασή του σε διάφορα μικρά κόμματα, στα οποία μετείχαν αρκετά στελέχη που προέρχονταν από την Δεξιά, στέλνοντας έτσι αρκετούς πρώην ψηφοφόρους του στην ΕΔΑ. Ήταν, ακόμη περισσότερο, το Κυπριακό ζήτημα και η αρνητική στάση των αστικών κομμάτων απέναντί στην «Ένωση» της Κύπρου με την Ελλάδα. Στις μεγάλες αντινατοϊκές διαδηλώσεις του 1956 είχαν σκοτωθεί τρεις νέοι και τραυματιστεί εκατοντάδες άλλοι, χαρίζοντας στην αντινατοϊκή ΕΔΑ ένα κομμάτι της λαϊκής οργής. Την ίδια ώρα, τα κόμματα του Κέντρου δεν αντιτίθεντο στις εγκαταστάσεις νατοϊκών βάσεων στην Ελλάδα, κάτι που εξόργιζε ακόμη περισσότερο ένα μεγάλο κομμάτι των Ελλήνων.

Παραδόξως, η επιτυχία της ΕΔΑ είχε αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που περίμεναν τα στελέχη και –κυρίως- οι ψηφοφόροι της. Το παρακράτος αυξήθηκε, κάνοντας το παν για να περιορίσει την δύναμή της (χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η δολοφονία Λαμπράκη το '63), ενώ το '61 (όταν η ΕΔΑ συμμετείχε ως ΠΑΜΕ) έμεινε γνωστό στην ιστορία για τις εκλογές «βίας και νοθείας» κατά της Αριστεράς. Η επιτυχία, πάντως, του '58 και όσα ακραία την ακολούθησαν ήταν η απόδειξη πως η Αριστερά δεν είχε εξαλειφθεί μετά την ήττα του εμφυλίου και πως οι αντιδράσεις εναντίον της περισσότερο την τόνωναν παρά την εξασθενούσαν.

Περισσότερο από μισό αιώνα μετά ένα κόμμα της (με το ιστορικό στέλεχος της ΕΔΑ, Μανώλη Γλέζο επικεφαλής του επικρατείας, μάλιστα) ξαναβρέθηκε στην θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης, έχοντας πάλι για μεγαλύτερο εχθρό κάποιον εκτός Ελλάδας. Οι συνθήκες, βέβαια, και οι «δράκοι» είναι τώρα εντελώς αλλιώτικες. Και η ίδια η Αριστερά είναι διασπασμένη, με το ΚΚΕ να μην είναι μεν εκτός νόμου πια, αλλά σίγουρα «εκτός εποχής»...