Ενισχύοντας τη Διαφάνεια στις Ευρωεκλογές: Η Σημασία της Εκλογικής Παρατήρησης

Οι ισχυροί δημοκρατικοί θεσμοί είναι ζωτικής σημασίας και προϋποθέτουν μια εκλογική διαδικασία ανά τακτικά χρονικά διαστήματα, χωρίς αποκλεισμούς, που διακρίνεται από διαφάνεια και αξιοπιστία.

Της Ειρήνης Ι. Σκουζού

Καθώς οι Ευρωεκλογές πλησιάζουν, η εκλογική παρατήρηση αναδεικνύεται ως ένα κρίσιμο εργαλείο για την ενίσχυση αυτών των δημοκρατικών αξιών. Η θετική στάση των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς τους εγχώριους και διεθνείς παρατηρητές εκφράζει τη δέσμευση για διαφάνεια, ενισχύοντας την εμπιστοσύνη των πολιτών στο δημοκρατικό σύστημα.

Αξιολογείται η ακεραιότητα και η διαφάνεια των εκλογών και το αδιάβλητο της εκλογικής διαδικασίας

Μεταξύ των άμεσων στόχων μιας αποστολής εκλογικής παρατήρησης είναι η ενίσχυση της εμπιστοσύνης του εκλογικού σώματος και η ενθάρρυνση της συμμετοχής των πολιτών στη διαδικασία, η αποτροπή τυχόν παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και νοθείας όπως και μια τεκμηριωμένη, αμερόληπτη και αντικειμενική αξιολόγηση της διαδικασίας. Οι μακροπρόθεσμοι στόχοι της αποσκοπούν στη βελτίωση του συνολικού πλαισίου διεξαγωγής των εκλογών, την ενίσχυση της ανεξαρτησίας και της λογοδοσίας των κρατικών θεσμών, τη μετρίαση πιθανών συγκρούσεων και ή την εκτόνωση τυχόν εντάσεων.

Οι αποστολές εκλογικής παρατήρησης αποστέλλονται μετά από πρόσκληση της χώρας υποδοχής και αξιολόγηση των αναγκών και δεν παρεμβαίνουν στη διοργάνωση ή τη διεξαγωγή των εκλογών. Αντιθέτως, συλλέγουν και αναλύουν τεκμηριωμένες πληροφορίες από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και ενδιαφερόμενα μέρη. Μετά την ολοκλήρωση της εκλογικής διαδικασίας δημοσιεύουν μια έκθεση αξιολόγησής της όπως και συστάσεις για βελτίωσή της.

Οι εκλογές δεν είναι υπόθεση μίας ημέρας

Όπως και άλλοι διεθνείς οργανισμοί, το Γραφείο Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ODIHR) πραγματοποιεί εκλογική παρατήρηση στα συμμετέχοντα κράτη του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) για να αξιολογήσει το βαθμό στον οποίο η εκλογική διαδικασία σέβεται τις θεμελιώδεις ελευθερίες και τις αρχές της ισότητας, καθολικότητας, πολιτικού πλουραλισμού, διαφάνειας και λογοδοσίας. Κι αυτό πάντοτε με βάση τις διεθνείς και περιφερειακές δεσμεύσεις όπως και τις βέλτιστες πρακτικές.

Με βάση την παραδοχή ότι οι εκλογές είναι κάτι περισσότερο από υπόθεση μιας ημέρας, η μεθοδολογία παρατήρησης εκλογών καλύπτει όλο το φάσμα μιας εκλογικής διαδικασίας. Η παρατήρηση διέπεται από Διακήρυξη Αρχών για τη Διεθνή Εκλογική Παρατήρηση του ΟΗΕ του 2005 και τον Κώδικα δεοντολογίας για τους διεθνείς παρατηρητές εκλογών. Στη βάση αυτών η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη Δημοκρατία μέσω δικαίου (Επιτροπή της Βενετίας) του Συμβουλίου της Ευρώπης έχει υιοθετήσει κατευθυντήριες γραμμές για ένα διεθνώς αναγνωρισμένο καθεστώς για τους παρατηρητές εκλογών, οι οποίες καθορίζουν τα δικαιώματα και τα καθήκοντα, τόσο των εγχώριων όσο και των διεθνών εκλογικών παρατηρητών.

Όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, ως συμμετέχοντα κράτη του ΟΑΣΕ, έχουν αναγνωρίσει στο έγγραφο της Κοπεγχάγης του 1990 ότι «η παρουσία παρατηρητών, ξένων και εγχώριων, μπορεί να ενισχύσει την εκλογική διαδικασία» και έχουν δεσμευτεί να προσκαλούν παρατηρητές από άλλα συμμετέχοντα κράτη και από εγχώριους και διεθνείς οργανισμούς στις εκλογικές τους διαδικασίες. Η εκλογική νομοθεσία στα κράτη μέλη προβλέπει διαφορετικά επίπεδα πρόσβασης των διεθνών παρατηρητών σε διάφορα στάδια της διαδικασίας και σε ορισμένες περιπτώσεις δεν παρέχει ρητά δικαιώματα εκλογικής παρατήρησης. Παρά τις προηγούμενες συστάσεις του ΟΑΣΕ, η ελληνική νομοθεσία δεν προβλέπει ρητά την παρατήρηση εκλογών από ομάδες της κοινωνίας των πολιτών ή από διεθνείς παρατηρητές. Η απουσία εγγυήσεων για τη δυνατότητα παρατήρησης σε όλα τα στάδια της εκλογικής διαδικασίας αντίκειται στην παράγραφο 8 του εγγράφου της Κοπεγχάγης του 1990 του ΟΑΣΕ. Όπως σημειώνεται στις αντίστοιχες εκθέσεις αξιολόγησης ωστόσο, μέχρι σήμερα δεν παρακωλύθηκε η παρουσία εμπειρογνωμόνων του ΟΑΣΕ σε διάφορα στάδια της διαδικασίας και όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν διευκολύνει προηγούμενες σχετικές δραστηριότητες.

Εκλογική παρατήρηση ενόψει των ευρωεκλογών της 9ης Ιουνίου

Μετά από επίσημες προσκλήσεις από κράτη μέλη της ΕΕ για την παρατήρηση των εκλογών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου από τις 6 έως τις 9 Ιουνίου 2024 και με βάση τις διαπιστώσεις και τα συμπεράσματα της Αποστολής Αξιολόγησης Αναγκών (NAM) που πραγματοποιήθηκε μεταξύ Νοεμβρίου 2023 και Ιανουαρίου 2024, το ODIHR έχει αναπτύξει Ειδική Αποστολή Αξιολόγησης Εκλογών (SEAM) για τις επικείμενες ευρωεκλογές.

Της αποστολής ηγείται η Ingibjörg Sólrún Gísladóttir από την Ισλανδία και αποτελείται από μία βασική ομάδα επτά εμπειρογνωμόνων από επτά συμμετέχοντα κράτη μέλη του ΟΑΣΕ (εκτός κρατών μελών της ΕΕ) με έδρα τις Βρυξέλλες και δέκα περιφερειακούς αναλυτές από δέκα διαφορετικά συμμετέχοντα κράτη (συμπεριλαμβανομένων κρατών μελών της ΕΕ) που αναπτύσσονται σε ομάδες των δύο σε κράτη-μέλη άλλα από αυτά της καταγωγής ή διαμονής τους. Η αποστολή θα διαρκέσει από τις 15 Μαΐου έως τις 14 Ιουνίου. Κατά τη διάρκεια της παρατήρησης, τα μέλη της αποστολής θα επισκεφθούν κράτη μέλη μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.

Η αποστολή θα αξιολογήσει κατά πόσον οι εκλογές διεξάγονται σύμφωνα με τις δεσμεύσεις του ΟΑΣΕ και άλλες διεθνείς υποχρεώσεις και πρότυπα για δημοκρατικές εκλογές, καθώς και με την εθνική νομοθεσία και στα 27 κράτη μέλη της ΕΕ. Ειδικότερα, οι παρατηρητές θα αξιολογήσουν μια σειρά από εκλογικά ζητήματα, όπως η πρακτική εφαρμογή του ευρωπαϊκού και εθνικού νομικού πλαισίου, το έργο της εκλογικής διοίκησης, η εγγραφή ψηφοφόρων και υποψηφίων, οι δραστηριότητες προεκλογικής εκστρατείας, συμπεριλαμβανομένης της εκστρατείας στο διαδίκτυο, η χρηματοδότηση της εκστρατείας και η σχετική εποπτεία της, το περιβάλλον των μέσων ενημέρωσης και η κάλυψη των εκλογών, η συμμετοχή των υποεκπροσωπούμενων ομάδων, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών, των νέων, των μειονοτήτων και των ατόμων με αναπηρία όπως και η συμμετοχή πολιτών και διεθνών παρατηρητών στην εκλογική διαδικασία.

Η αποστολή του ODIHR δεν θα προβεί σε συστηματική παρατήρηση της ψηφοφορίας, της καταμέτρησης και της αποτύπωσης των αποτελεσμάτων την ημέρα των εκλογών, ωστόσο τα μέλη της θα επισκεφθούν περιορισμένο αριθμό εκλογικών τμημάτων. Την επομένη της 9ης Ιουνίου το ODIHR θα δημοσιεύσει τα προκαταρκτικά ευρήματα και συμπεράσματα σε συνέντευξη τύπου. Η τελική έκθεση αξιολόγησης της εκλογικής διαδικασίας θα δημοσιευθεί λίγους μήνες μετά την ολοκλήρωσή της.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι παρόμοιες δραστηριότητες σε επίπεδο ΕΕ είχαν διεξαχθεί από τον ΟΑΣΕ το 2004 και τα 2009 σε πολύ μικρότερη εμβέλεια, ενδεικτικό τόσο της κρισιμότητας των επικείμενων ευρωεκλογών, αλλά και των εξαιρετικών προσκλήσεων που παρουσιάζουν πλέον οι εκλογικές διαδικασίες.

Είναι αυτονόητο ότι σε σχέση με τις εθνικές εκλογές οι ευρωεκλογές παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες μεταξύ άλλων και λόγω της έλλειψης εναρμόνισης του θεσμικού πλαισίου και των διοικητικών διαδικασιών σε όλα τα κράτη μέλη. Ενώ στα συμπεράσματα της NAM δεν εκφράζονται ανησυχίες σχετικά με τον σεβασμό των θεμελιωδών ελευθεριών ή τη λειτουργία των κρατικών οργάνων της εκλογικής διοίκησης, ορισμένα ζητήματα θα μπορούσαν να επωφεληθούν ειδικής ανάλυσης και ενδεχομένως συστάσεων. Σε αυτά περιλαμβάνονται η ρυθμιστική διαδικασία για τις διαδικτυακές εκστρατείες τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο, η χρηματοδότηση της προεκλογικής εκστρατείας και η σχετική εποπτεία της.

Άλλες δράσεις

Πέραν των διεθνών οργανισμών υπάρχουν και πρωτοβουλίες της κοινωνίας των πολιτών για την ευαισθητοποίηση του κοινού σε κρίσιμα θέματα. Μεταξύ άλλων δράσεων, η μη κυβερνητική οργάνωση (ΜΚΟ) Election-Watch.EU έχει ζητήσει διαπίστευση παρατηρητή από όλα τα κράτη μέλη και πραγματοποιεί δράση μέσω του δικτύου συνεργατών της στα 27 κράτη μέλη από μέσα Μαΐου. Οι κύριες θεματικές στις οποίες εστιάζει η εν λόγω δράση περιλαμβάνουν την εφαρμογή των κανονισμών και συστάσεων σε επίπεδο ΕΕ, την εγγραφή των ψηφοφόρων, τη συμμετοχή των μετακινούμενων πολιτών εντός ΕΕ, τη ρύθμιση της διαδικτυακής προεκλογικής εκστρατείας, τη χρηματοδότηση της προεκλογικής εκστρατείας, την αποτελεσματικότητα των μέτρων κατά της παραπληροφόρησης, των κυβερνοεπιθέσεων και της ρητορικής μίσους, καθώς και τη συμπερίληψη των νέων, των γυναικών και των ατόμων με αναπηρία. Ανάλογη δραστηριότητα μικρότερης εμβέλειας και περιορισμένης θεματολογικής ανάλυσης είχε διεξαχθεί στις ευρωεκλογές του 2019 όταν το Election-Watch.EU έλαβε διαπίστευση παρατηρητή σε 12 κράτη μέλη.

Η Ειρήνη Ι. Σκούζου είναι δικηγόρος, εμπειρογνώμων επί εκλογικών θεμάτων
Υποψήφια Ευρωβουλεύτρια με τον ΚΟΣΜΟ