Πρόληψη μέσω εμβολιασμού: «Ασπίδα προστασίας» για αναπνευστικές λοιμώξεις και έρπη ζωστήρα

Το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών για τους ενήλικες, μας παρέχει τα διαθέσιμα όπλα για να προστατευθούμε από τις αναπνευστικές ιώσεις του φθινοπώρου και του χειμώνα, καθώς και για λοιμώδη νοσήματα όπως ο έρπης ζωστήρας.

Ο κ. Ευάγγελος Φραγκούλης (MD, MHA, Γενικός / Οικογενειακός Ιατρός, Γενικός Γραμματέας της Ελληνικής Ακαδημίας Γενικής / Οικογενειακής Ιατρικής & ΠΦΥ) εξηγεί σε συνέντευξή του στο Newsbomb.gr, πώς η ηλικία μας κάνει πιο ευάλωτους στις λοιμώξεις και ποιοι άλλοι παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο για επιπλοκές. Εστιάζοντας στον έρπητα ζωστήρα, εξηγεί γιατί μεγάλο τμήμα του πληθυσμού ενδέχεται να νοσήσει και συστήνει τον εμβολιασμό ως το μόνο τρόπο προστασίας απέναντι στη νόσο.

- Το φθινόπωρο θεωρείται κατάλληλη εποχή για εμβολιασμούς. Το διάστημα αυτό, προτεραιότητα έχει το αντιγριπικό εμβόλιο. Για ποια άλλα νοσήματα θα πρέπει, επίσης, να εμβολιάζονται οι ενήλικες;

Η περίοδος των αναπνευστικών ιών ξεκινά συχνά τον Οκτώβριο και κορυφώνεται μεταξύ Δεκεμβρίου και Μαρτίου. Η γρίπη, η COVID-19 και ο αναπνευστικός συγκυτιακός ιός (RSV) εξαπλώνονται πιο συχνά κατά τους φθινοπωρινούς και χειμερινούς μήνες και προκαλούν τις περισσότερες νοσηλείες λόγω αναπνευστικών λοιμώξεων κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου και του χειμώνα, με άμεσο αντίκτυπο στην υγεία του πληθυσμού και στην πίεση των συστημάτων υγείας. Ο εμβολιασμός το φθινόπωρο μπορεί να προσφέρει μια ασπίδα προστασίας. Η διατήρηση ενημερωμένων σύμφωνα με τις συστάσεις εμβολιασμών για τα νοσήματα αυτά μειώνει τον κίνδυνο σοβαρής ασθένειας, νοσηλείας και θανάτου. Ενήλικες 65 ετών και άνω, μικρά παιδιά, κάτοικοι μονάδων μακροχρόνιας φροντίδας, έγκυες και άτομα με ορισμένα χρόνια νοσήματα (καρδιαγγειακά, αναπνευστικά, διαβήτης, παχυσαρκία, ανοσοκαταστολή, κλπ.) διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο σοβαρής ασθένειας από ιούς του αναπνευστικού.

Η γρίπη συνιστά μια απρόβλεπτη, αλλά επαναλαμβανόμενη χειμερινή πίεση για το σύστημα υγείας, με ιδιαίτερο κίνδυνο σοβαρής ασθένειας για τους ηλικιωμένους, τα μικρά παιδιά, τις έγκυες γυναίκες και τα άτομα με υποκείμενες παθήσεις. Ο ετήσιος εμβολιασμός έναντι της γρίπης προστατεύει από τα στελέχη του ιού που αναμένεται να εξαπλωθούν αυτή την περίοδο και συστήνεται ιδιαίτερα σε άτομα που εμφανίζουν υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης σοβαρών επιπλοκών από τη γρίπη. Ο εμβολιασμός κατά της γρίπης μειώνει τον κίνδυνο νόσησης από γρίπη, νοσηλείας ή θανάτου από γρίπη.

Παρότι η πανδημία COVID-19 έχει παρέλθει, συνεχίζουμε να πληρώνουμε βαρύ τίμημα, με δεκάδες θανάτους από COVID-19 σε εβδομαδιαία βάση (ο μέσος εβδομαδιαίος αριθμός των θανάτων τις προηγούμενες 4 εβδομάδες ήταν 26) και η ανάγκη για επικαιροποιημένο εμβολιασμό κατά του κορονοϊού για τους πλέον ευάλωτους δεν έχει εκλείψει, καθώς η προστασία από το εμβόλιο και η ανοσία μετά από νόσηση, μειώνονται με την πάροδο του χρόνου. Ο ιός εξελίσσεται διαρκώς, με νέες παραλλαγές να εμφανίζονται συνεχώς. Τα εμβόλια 2024-2025 για την COVID-19 έχουν ενημερωθεί για καλύτερη προστασία από τις τρέχουσες παραλλαγές του ιού που κυκλοφορούν.

Ο RSV είναι ένας συχνός αναπνευστικός ιός που μπορεί να προκαλέσει σοβαρές πνευμονικές λοιμώξεις. Ενώ η λοίμωξη από RSV μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, ο κίνδυνος και η σοβαρότητα του RSV και οι επιπλοκές του αυξάνονται σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας και ειδικά σε αυτούς με υποκείμενα νοσήματα, καθώς και σε νεογνά και μικρά μωρά, έχοντας σημαντικό αντίκτυπο για την υγεία τους, αλλά και επιβάρυνση για το σύστημα υγείας κατά τους χειμερινούς μήνες. Από τον Αύγουστο του 2024 εντάχθηκε στο ΕΠΕ ο εμβολιασμός έναντι του RSV για τους ηλικιωμένους: για όλους >75 ετών και για τους >60 ετών με υποκείμενα νοσήματα. Εάν κάποιος εμβολιάστηκε κατά του RSV πέρυσι, δεν χρειάζεται φέτος να επαναλάβει τον εμβολιασμό.

- Πώς αυξάνουν τον κίνδυνο η ηλικία και τα υποκείμενα νοσήματα;

Οι ηλικιωμένοι είναι πιο ευάλωτοι στις λοιμώξεις ως αποτέλεσμα των σχετιζόμενων με την ηλικία αλλαγών στη λειτουργικότητα του ανοσοποιητικού συστήματος, που συνοψίζονται στον όρο ανοσογήρανση. Το ανοσοποιητικό εμφανίζει συνέπεια της γήρανσης προοδευτική μείωση της λειτουργίας που οδηγεί συλλογικά σε μειωμένη χυμική και κυτταρική ανοσοαπόκριση.

Άτομα με χρόνια νοσήματα και μακροχρόνιες καταστάσεις συχνά διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο επιπλοκών από ασθένειες που μπορούν να προληφθούν με εμβόλιο και μπορεί να οδηγήσουν σε μακροχρόνια ασθένεια, νοσηλεία, ακόμη και θάνατο. Η καρδιαγγειακή νόσος μπορεί να καταστήσει πιο δύσκολη την επίτευξη πλήρους ανοσολογικής απόκρισης σε ορισμένα νοσήματα και να κάνει πιο πιθανό ότι μια λοιμώδης ασθένεια θα οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές. Ασθενείς με αναπνευστικά νοσήματα, όπως το άσθμα ή η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο νοσηλείας και επιπλοκών από ορισμένες λοιμώξεις που μπορούν να προληφθούν με εμβόλιο, ιδιαίτερα τη γρίπη, τον RSV και την πνευμονιοκοκκική νόσο. Τα αποτελέσματα λοιμώξεων είναι χειρότερα σε άτομα με διαβήτη, με το πιο αξιοσημείωτο παράδειγμα να είναι το διπλάσιο ποσοστό θνησιμότητας από COVID-19. Η υπεργλυκαιμία έχει επιβλαβείς επιδράσεις στην ανοσολογική απόκριση. Η αγγειακή ανεπάρκεια και η νευροπάθεια, μαζί με τον αλλοιωμένο μικροβιακό αποικισμό του δέρματος, των βλεννογόνων και του εντέρου, συμβάλλουν στον αυξημένο κίνδυνο μόλυνσης.

- Σακχαρώδης διαβήτης, ΧΑΠ, άσθμα, αποτελούν παθήσεις από τις οποίες πάσχει μεγάλο τμήμα του πληθυσμού. Οι συννοσηρότητες μπορούν να πυροδοτήσουν την εμφάνιση νόσων όπως ο έρπης ζωστήρας ή επιδεινώνουν τα συμπτώματα;

Ο έρπητας ζωστήρας προκαλείται από την επανενεργοποίηση του ιού της ανεμοβλογιάς που παραμένει σε λανθάνουσα κατάσταση στον οργανισμό μετά την νόσηση. Η παρουσία χρονίων νοσημάτων μπορούν να αυξήσουν τη σοβαρότητα, τον κίνδυνο και τη συχνότητα του έρπητα ζωστήρα. Η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, το άσθμα, ο διαβήτης και η κατάθλιψη έχουν αναφερθεί ως χρόνιες ασθένειες που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης έρπητα ζωστήρα. Επιπλέον, σε ασθενείς με έρπη ζωστήρα η παρουσία διαβήτη, καρδιαγγειακών και αναπνευστικών νοσημάτων έχουν συσχετιστεί με σημαντικά υψηλότερη ένταση πόνου και χαμηλότερη ποιότητα ζωής.

- Πώς βιώνει ένας ασθενής τη νόσηση από έρπητα ζωστήρα;

Περίπου 1 στους 3 ανθρώπους θα εμφανίσει έρπητα ζωστήρα στη διάρκεια της ζωής του. Ο έρπητας ζωστήρας είναι ένα επώδυνο, συνήθως κνησμώδες, εξάνθημα που αναπτύσσεται στη μία πλευρά του προσώπου ή του σώματος. Πόνος, κνησμός ή μυρμήγκιασμα στην περιοχή όπου στη συνέχεια θα εμφανιστεί το εξάνθημα, όπως και πυρετός, μπορεί να προηγηθούν του εξανθήματος για κάποιες ημέρες. Το εξάνθημα αποτελείται από φουσκάλες που συνήθως ξεφλουδίζουν σε 7- 10 ημέρες και ξεκαθαρίζουν μέσα σε 2- 4 εβδομάδες.

Ο έρπητας ζωστήρας μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές. Η συχνότερη επιπλοκή είναι ο μακροχρόνιος νευροπαθητικός πόνος που ονομάζεται μεθερπητική νευραλγία.

Εμφανίζεται εκεί όπου εντοπίστηκε το εξάνθημα από τον έρπητα ζωστήρα, ακόμη και μετά την εξάλειψη του εξανθήματος και μπορεί να διαρκέσει μήνες ή χρόνια μετά την υποχώρηση του εξανθήματος. Η μεθερπητική νευραλγία είναι εξαιρετικά επώδυνη και συχνά βασανιστική επηρεάζοντας σημαντικά την καθημερινότητα, την ποιότητα ζωής και την ψυχική υγεία του ασθενούς.

Περί το 10-18% των ασθενών που εμφανίζουν έρπητα ζωστήρα αναπτύσσουν στην συνέχεια μεθερπητική νευραλγία. Ο κίνδυνος εμφάνισής της αυξάνεται με την ηλικία. Σε σύγκριση με ένα νεότερο άτομο με έρπητα ζωστήρα, ένας ηλικιωμένος με έρπητα ζωστήρα είναι πιο πιθανό να αναπτύξει μεθερπητική νευραλγία και αυτή να έχει μεγαλύτερη διάρκεια και πιο έντονο πόνο. Άτομα ηλικίας κάτω των 40 ετών σπάνια παρουσιάζουν μεθερπητική νευραλγία.

Λιγότερο συχνές, αλλά σοβαρές επιπλοκές του έρπητα ζωστήρα περιλαμβάνουν:

- Προσβολή του προσώπου- οφθαλμού που είναι δυνατόν να προκαλέσει μέχρι απώλεια όρασης

- Βακτηριακή επιμόλυνση του εξανθήματος από έρπητα ζωστήρα

- Λοίμωξη των πνευμόνων (πνευμονία)

- Διαταραχή της ακοής

- Φλεγμονή του εγκεφάλου (εγκεφαλίτιδα)

- Θάνατο.

Ασθενείς με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν σοβαρό εξάνθημα που διαρκεί, όπως και επιπλοκές από έρπητα ζωστήρα.

- Με ποιο τρόπο μπορούμε να προστατευθούμε από τη νόσο;

Ο εμβολιασμός κατά του έρπητα ζωστήρα είναι ο μόνος τρόπος προστασίας από τον έρπητα ζωστήρα και τις σχετικές επιπλοκές της νόσου. Ο εμβολιασμός με το νεότερο ανασυνδυασμένο εμβόλιο, που πλέον είναι ενταγμένο στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού και αποζημιώνεται πλήρως από τον ΕΟΠΥΥ, είναι πάνω από 90% αποτελεσματικός στην πρόληψη του έρπητα ζωστήρα και της μεθερπητικής νευραλγίας σε ενήλικες 60 ετών και άνω, χωρίς κάποια ανοσοκαταστολή.

Ενήλικες 19 ετών και άνω που έχουν εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο επιπλοκών και θα πρέπει επίσης να εμβολιαστούν.

Ο εμβολιασμός ολοκληρώνεται σε δύο δόσεις με απόσταση 2 - 6 μηνών μεταξύ τους (1-2 μήνες στους ανοσοκατασταλμένους).

Ο εμβολιασμός συστήνεται και σε ασθενείς με ιστορικό προηγούμενης νόσησης από έρπητα ζωστήρα και σε ασθενείς που στο παρελθόν είχαν εμβολιαστεί με το παλιότερο εμβόλιο από ζώντα εξασθενημένο ιό, καθώς αυτό ήταν σημαντικά λιγότερο αποτελεσματικό και με την προστασία που προσέφερε να φθίνει γρήγορα με τον χρόνο.