Παγκόσμια Ημέρα Τροφίμων: Γιατί πετάμε φαγητό στα σκουπίδια

Εν έτη 2022, σχεδόν το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού (περίπου 2,37 δισεκατομμύρια άνθρωποι) βρίσκεται αντιμέτωπο με διατροφική ανασφάλεια, ενώ αντιμέτωποι με την πείνα είναι 720 έως 811 εκατομμύρια άνθρωποι, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία που αφορούν στο 2020. Την ίδια ώρα, η ανθρωπότητα συνεχίζει να πετάει στα σκουπίδια τρόφιμα που θα μπορούσαν να καταναλωθούν: Η σπατάλη τροφίμων, το food waste, εκτιμάται ότι ανέρχεται στο 30% της παραγόμενης τροφής – αξίας περίπου ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων, ενώ η Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, κάθε χρόνο πετάει 88 εκατομμύρια τόνους τροφίμων.

Αυτή η παγκόσμια «ανηθικότητα» ευθύνεται για το μεγαλύτερο μέρος των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, που προκαλούν την αύξηση της θερμοκρασίας στον πλανήτη και επομένως στην κλιματική κρίση, τα καταστροφικά φαινόμενα της οποίας βιώνει η ανθρωπότητα. Εν μέσω και του φόβου για την επισιτιστική ασφάλεια, εξαιτίας από τη μία του πολέμου στην Ουκρανία και από την άλλη της ενεργειακής κρίσης, το ζήτημα των τροφίμων γίνεται πιο επίκαιρο παρά ποτέ.

Κάθε χρόνο, στις 16 Οκτωβρίου εορτάζεται από τον ΟΗΕ η Παγκόσμια Ημέρα Τροφίμων (ή Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής / Επισιτισμού - World Food Day), στην επέτειο της ίδρυσης του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (FAO - Food and Agriculture Organization), το 1945. Το φετινό μήνυμα του εορτασμού είναι «Να μην αφήσουμε κανέναν πίσω»: «Το 2022 μας βρίσκει με μια συνεχιζόμενη πανδημία, συγκρούσεις, ένα κλίμα που δεν θα σταματήσει να θερμαίνεται, αυξανόμενες τιμές και διεθνείς εντάσεις. Αυτό επηρεάζει την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια. Πρέπει να οικοδομήσουμε έναν βιώσιμο κόσμο όπου όλοι, παντού έχουν τακτική πρόσβαση σε αρκετά θρεπτικά τρόφιμα. Κανείς δεν πρέπει να μείνει πίσω», αναφέρεται στο αντίστοιχο μήνυμα, που θέτει το πλαίσιο της παγκόσμιας κατάστασης για τα τρόφιμα.

Τρόφιμα στα σκουπίδια: Πετάμε 1,3 δισεκατομμύρια τόνους φαγητού!

Το πρόβλημα της σπατάλης τροφίμων (food waste) θεωρείται κρίσιμης σημασίας για τη μετάβαση της ανθρωπότητας στην κυκλική οικονομία, που μπορεί να συμβάλλει στην προστασία του πλανήτη και την αναστροφή των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής. Δεν είναι μόνο ηθικό το ζήτημα, όπως συχνά το αντιμετωπίζει η ελληνική κοινωνία. Είναι, πρωτίστως, περιβαλλοντικό. Για την παραγωγή και τη μεταφορά των τροφίμων που τελικά δεν καταναλώνονται, χρησιμοποιούνται τεράστιες ποσότητες ενέργειας ενώ εκλύονται στην ατμόσφαιρα αέρια του θερμοκηπίου σε ποσοστό 8-10% επί του συνόλου: Περισσότερα από όσα εκλύονται από τη βιομηχανία ή τις παγκόσμιες μεταφορές.

Την ίδια ώρα, πέρα από την υπερκατανάλωση που καταγράφεται στις χώρες του δυτικού κόσμου και στον τομέα της διατροφής, τεράστιες ποσότητες τροφίμων καταλήγουν στα σκουπίδια και στις χώρες του λεγόμενου αναπτυσσόμενου κόσμου – εκεί όπου καταγράφονται και τα υψηλότερα ποσοστά υποσιτισμού, εντείνοντας το παράδοξο του φαινομένου. Ενδεικτικά, η έκθεση του ΟΗΕ «UNEP, Food Waste Index Report» που δημοσιεύθηκε το 2021, αναφέρει πως στις πρώτες θέσεις της λίστας χωρών που πετούν ποσότητες τροφίμων στα σκουπίδια είναι η Νιγηρία με 189 κιλά ανά κάτοικο και η Ρουάντα με 164 κιλά ανά κάτοικο. Αυτό, όμως, οφείλεται στην έλλειψη υποδομών, καθώς δεν υπάρχουν επαρκείς και κατάλληλοι αποθηκευτικοί χώροι που μπορούν να διατηρήσουν επαρκώς τα τρόφιμα, με αποτέλεσμα μεγάλες ποσότητες να καταλήγουν στα σκουπίδια, μαζικά.

Μια πιο εξορθολογισμένη καταναλωτική συμπεριφορά όσον αφορά στη διατροφή μας, θα μπορούσε να εξισορροπήσει την κατάσταση: Όπως δείχνουν όλες οι έρευνες, τα νοικοκυριά είναι που πετούν τις μεγαλύτερες ποσότητες τροφίμων στα σκουπίδια. Αυτό σημαίνει ότι αγοράζουμε περισσότερα τρόφιμα από αυτά που χρειαζόμαστε και εκεί βρίσκεται το «κλειδί» της υπόθεσης. Αγοράζοντας λιγότερα, αλλάζοντας την καταναλωτική, διατροφική μας συμπεριφορά, δηλαδή, οδηγούμε στην αλλαγή της αλυσίδας. Φυσικά, το να αλλάξει καθένας μας από μόνος του τη διατροφική του συμπεριφορά, χωρίς κεντρική πολιτική κατεύθυνση και στήριξη εκ μέρους της πολιτείας, είναι ουτοπική σκέψη. Η μείωση του food waste όμως συμπεριλαμβάνεται στους 17 βιώσιμους στόχους του ΟΗΕ για το 2030, επομένως μπορεί η κατάσταση να αλλάξει και με τη συμβολή κάθε πολίτη ξεχωριστά.

Καλλιεργούμε λάθος πράγματα, με λάθος τρόπο

Η οικολογική οργάνωση Greenpeace εντοπίζει μία από τις κύριες αιτίες της σπατάλης τροφίμων ήδη στην επιλογή της καλλιέργειας, η οποία εστιάζεται στην παραγωγή σιτηρών και δημητριακών που προορίζονται για ζωοτροφές και όχι για την ανθρώπινη σίτιση απευθείας. Δύο από τα πολλά παράδοξα και εξωφρενικά παραδείγματα που λαμβάνουν χώρα στην τωρινή συγκυρία, εν μέσω απειλής επισιτιστικής κρίσης σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι τα εξής:

• Το 62% των σιτηρών της Ευρώπης συνεχίζει να καλλιεργείται για ζωοτροφή (και όχι για ανθρώπινη κατανάλωση) και
• το 80% της παγκόσμιας αγροτικής γης χρησιμοποιείται για καλλιέργεια ζωοτροφής (και όχι για τροφή ανθρώπων).

Ειδικά για την Ελλάδα, η Greenpeace επισημαίνει πως με την «εξωφρενική εκτόξευση των τιμών τροφίμων» που βιώνουμε, παράλληλα με την απειλή για σοβαρότατες ελλείψεις σε βασικά είδη όπως σιτηρά, έλαια και ζωοτροφές, χρειάζεται αλλαγή πορείας, άμεσα. Σύμφωνα με την οργάνωση, η χάραξη ελληνικής αγροδιατροφικής πολιτικής που εξασφαλίζει διατροφική κυριαρχία και δίκαιη, βιώσιμη και ανθεκτική ελληνική γεωργία, μπορεί να γίνει χάρη σε τέσσερις άξονες:

• Την ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής, με έμφαση σε παραγωγούς που έχουν επιλέξει βιώσιμες γεωργικές πρακτικές βασικών ειδών διατροφής.
• Περισσότερα λαχανικά και λιγότερο κρέας για καλύτερη υγεία, με την προώθηση ενός διατροφικού μοντέλου βασισμένου στη μεσογειακή διατροφή και παράλληλη ενίσχυση και προώθηση της βιώσιμης κατανάλωσης και μείωση των φόρων σε φρούτα, λαχανικά και όσπρια.
• Τη σταδιακή απεξάρτηση από τα συνθετικά λιπάσματα, μέσα από μέτρα που προωθούν τη χλωρή λίπανση, τη χρήση ακατέργαστων ορυκτών πετρωμάτων, την κομποστοποίηση και τη χρήση αστικών οικιακών αποβλήτων, την ενίσχυση δημιουργίας συνεταιριστικών μονάδων κομποστοποίησης, βάσει και των σχετικών κοινοτικών οδηγιών, περί μείωσης της χρήσης λιπασμάτων τουλάχιστον κατά 20% έως το 2030.
• Την ενδυνάμωση ευρωπαϊκών πολιτικών, όπως η στρατηγική «Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο», που αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για να επιτευχθεί η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία.

Καλύτερη διατροφή, καλύτερο μέλλον για τον πλανήτη

Οι κατευθύνσεις του ΟΗΕ για τον περιορισμό της σπατάλης τροφίμων είναι σαφείς και κινούνται γύρω από το σκεπτικό πως υιοθετώντας μια καλύτερη διατροφή, διασφαλίζουμε ένα καλύτερο μέλλον για τον πλανήτη.

Προτείνει μάλιστα, συγκεκριμένους άξονες ώστε να επιτευχθεί ο παραπάνω στόχος:

- Κάνουμε διατροφικές επιλογές, σκεπτόμενοι τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των τροφίμων που καταναλώνουμε. Επιλέγουμε εποχικά και τοπικά προϊόντα και τρόφιμα που απαιτούν λιγότερο νερό ή άλλους φυσικούς πόρους για την παραγωγή τους, χρησιμοποιώντας βιώσιμες μεθόδους.

- Υποστηρίζουμε τους μικρούς παραγωγούς τροφίμων. Οι μικρές τοπικές αγροτικές αγορές συχνά προωθούν τις τοπικές ποικιλίες και τη βιοποικιλότητα και καθιστούν ορισμένα μοναδικά τρόφιμα και προϊόντα ευρύτερα διαθέσιμα.

- Μαθαίνουμε πώς να διαβάζουμε σωστά τις ετικέτες των τροφίμων για να επιλέγουμε με σύνεση τα προϊόντα που θα καταναλώσουμε. Η ποικιλία τροφών, εκτός του ότι συμβάλει στην ισορροπημένη διατροφή, υποστηρίζει και τη βιοποικιλότητα.

- Μειώνουμε τα απορρίμματα τροφίμων. Αποφεύγουμε τρόφιμα με υπερβολική συσκευασία. Αγοράζουμε μόνο ό,τι χρειαζόμαστε και χρησιμοποιούμε τα πάντα. Η απόρριψη τροφίμων συνεπάγεται σπατάλη νερού και ενέργειας.

- Ανακυκλώνουμε όπως η φύση: Ξαναχρησιμοποιούμε νερό στο σπίτι, για παράδειγμα ποτίζοντας φυτά και επιστρέφουμε θρεπτικά συστατικά στο έδαφος μέσω της κομποστοποίησης.

- Ντυνόμαστε βιώσιμα. Τα αγροδιατροφικά συστήματα δεν παράγουν μόνο τρόφιμα. Παράγουν ίνες όπως το βαμβάκι και το μαλλί. Πριν αγοράσουμε, μπορούμε να ερευνήσουμε και να υποστηρίξουμε brands που είναι κοινωνικά υπεύθυνα.

Η ανθρωπότητα βαδίζει στο αύριο με στόχο την ολοκλήρωση της πράσινης μετάβασης, σημαντικό μέρος της οποίας είναι η διατροφή. Στην πραγματικότητα, όμως, ακόμα και αυτή τη στιγμή, εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά μια υγιεινή διατροφή, γεγονός που τους θέτει σε υψηλό κίνδυνο διατροφικής ανασφάλειας και υποσιτισμού.

Σήμερα παράγεται αρκετή τροφή για να τραφεί κάθε άνθρωπος στον πλανήτη. Το πρόβλημα είναι η πρόσβαση και η διαθεσιμότητα θρεπτικών τροφίμων, η οποία παρεμποδίζεται όλο και περισσότερο από πολλαπλές προκλήσεις, όπως η πανδημία COVID-19, οι συγκρούσεις, η κλιματική αλλαγή, η ανισότητα, οι αυξανόμενες τιμές και οι διεθνείς εντάσεις. Οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο υποφέρουν από τα ντόμινο των προκλήσεων που δεν γνωρίζουν σύνορα.

Παγκοσμίως, περισσότερο από το 80% των ακραία φτωχών ζει σε αγροτικές περιοχές και πολλοί βασίζονται στη γεωργία και τους φυσικούς πόρους για τη διαβίωσή τους. Συνήθως πλήττονται περισσότερο από φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές και συχνά περιθωριοποιούνται λόγω του φύλου, της εθνικής καταγωγής ή της κατάστασής τους. Η πρόσβαση των ανθρώπων αυτών στην κατάρτιση, τη χρηματοδότηση, την καινοτομία και τις τεχνολογίες είναι μια πρόκληση που χρειάζεται να κερδίσουμε ως ανθρωπότητα. Για να μην μείνει κανένας πίσω, αλλά να προχωρήσουμε σε ένα βιώσιμο αύριο με επισιτιστική ασφάλεια για όλους.

Δείτε όλο το Weekend Edition εδώ