Α. Αναγνώστης: Βιώνοντας το ευρωπαϊκό «παράδοξο»

Τα τελευταία δύο χρόνια, η δημοτικότητα του ευρωπαϊκού οικοδομήματος έχει φθάσει σε ιστορικό χαμηλό, ενώ η οικονομική κρίση ανέδειξε την πραγματικότητα της ευρωπαϊκής ιδέας καθώς και τα τεράστια «ελλείμματα» που την κωλυσιεργούν και την καθιστούν εκ νέου «ουτοπικό» στόχο.

Σε ένα διεθνές περιβάλλον του οποίου κύριο χαρακτηριστικό είναι η αβεβαιότητα, η Ευρώπη καλείται να ανταποκριθεί στις προκλήσεις.

Με τις χώρες BRIC να ανεβάζουν τον πήχη και να ζητούν περαιτέρω ισχύ στη διεθνή σκακιέρα, με τις ΗΠΑ να έχουν απολέσει τον μονοπολικό ρόλο τους στο διεθνές σύστημα, τη Ρωσία να διεκδικεί ολοένα και περισσότερο «χώρο» έχοντας ως διαπραγματευτικό χαρτί την ενεργειακή αυτάρκειά της, η Ευρώπη βρίσκεται στο μέσο μιας ανεπανάληπτης ανακατανομής ισχύος σε διεθνές επίπεδο, και οφείλει να βρει το ρόλο της στις νέες ισορροπίες.

Εν μέσω κρίσης επίσης, συνέβησαν ανεπανάληπτα ιστορικά γεγονότα στους νότιους γείτονές της. Το αίτημα εκδημοκρατισμού της «Λευκής Αφρικής», συνιστά τεράστια ευκαιρία για την ΕΕ. Η εύρεση νέων φιλελεύθερων δημοκρατικών ηγεσιών στη Βόρεια Αφρική προσδίδει σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα στην ΕΕ τόσο κοινωνικά όσο και οικονομικά.

Αναμφισβήτητα, η άνοδος της ακροδεξιάς σε όλη την Ευρώπη, η ανάρτηση ιστοσελίδων ρατσιστικού περιεχομένου που έχουν ως στόχο τους μετανάστες σε Ολλανδία και Βέλγιο και με την χαρακτηριστική «σιγή ιχθύος» του κεντρώου χώρου, η πτώση κυβερνήσεων ύστερα από τις πιέσεις των «αόρατων» αγορών, δεν αντανακλούν τις αξίες της ΕΕ όπως αυτές καθορίστηκαν μεταπολεμικά.

Ο άκρατος νεοφιλελευθερισμός, όπου η δημοκρατία και η κοινωνική προστασία αποτελούν «μικροί» παράγοντες στην αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας μιας χώρας καθώς και του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, θα αποδειχθεί ότι δεν έχει περιθώρια εφαρμογής στην Ευρώπη των «27».

Όταν η Ελλάδα βρίσκεται στο «junk» των διεθνών οίκων αξιολόγησης, την ίδια στιγμή η Τουρκία, με εκατοντάδες πολιτικούς της αξιωματικής αντιπολίτευσης και δημοσιογράφους στη φυλακή, σημειώνει τεράστια ανάπτυξη και αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για τις διεθνείς αγορές.

Ωστόσο, αυτό δεν είναι η Ευρώπη που υποσχέθηκαν στους ευρωπαίους πολίτες οι χαράσσοντες πολιτική, κάποιες δεκαετίες πριν. Η Ευρώπη πρέπει να επιστρέψει στον κοινωνικό φιλελευθερισμό, να εδραιώσει την κοινωνική δικαιοσύνη στον ευρωπαϊκό κοινωνικό ιστό και να δώσει ξανά τα πρωτεία, σε μια νέα άφθαρτη πολιτική τάξη που δε θα αποτελεί έρμαιο των κερδοσκόπων και των επιταγών των διεθνών αγορών. Όσο σημαντικό είναι το στοιχείο της ανταγωνιστικότητας μιας οικονομίας, εξίσου σημαντική είναι και η επίτευξη κοινωνικής συνοχής, με βιώσιμα επίπεδα ανεργίας και δικαίωμα στην ελεύθερη επιχειρηματικότητα.

Η Ευρώπη θα βγει νικήτρια από την κρίση

Η κρίση ωστόσο, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, προχώρησε την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ένα βήμα μπροστά. Έχουμε πλέον μια δημοσιονομική ένωση, η οποία ανεξάρτητα από το περιεχόμενό της- που στην πράξη θα κριθεί η αποτελεσματικότητά της- αποτέλεσε προϊόν διακυβερνητικής συμφωνίας και «όχι ομοφωνίας ή συναίνεσης» όπως είθισται.

Ωστόσο αξίζει να επισημανθεί ότι η πολυσυζητημένη «ανάπτυξη» που αναμένεται εδώ και 3 χρόνια τώρα, δεν πρέπει να ισοπεδώσει τον ευρωπαϊκό κοινωνικό ιστό. Πρέπει να διασφαλιστεί η κοινωνική δικαιοσύνη, καθώς μόνο έτσι, θα καταστεί βιώσιμη και η ιδέα του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Οικονομική ανάπτυξη με διαλυμένες κοινωνικές αξίες, είναι σαν μια «Ευρώπη χωρίς την Ελλάδα», που σημαίνει «ένα παιδί χωρίς πιστοποιητικό γέννησης», όπως είπε κάποτε ο γάλλος Giscard D'Estaing.

Ένα ακόμη στοιχείο που ανέδειξε η πολιτικοοικονομική κρίση, είναι τα τεράστια μειονεκτήματα μιας πολιτικής που αγνοεί ή υποβαθμίζει τη θεωρία «ντόμινο» και την αλληλεξάρτηση των ευρωπαϊκών κρατών.

Όταν η Ελλάδα «φώναζε» εδώ και χρόνια για το μεταναστευτικό πρόβλημα, η ΕΕ ισχυριζόταν ότι αποτελεί μεμονωμένη περίπτωση που πρέπει να επιλυθεί εθνικά.

Έπρεπε να γίνει η Αραβική Άνοιξη, να προκληθεί η σοβαρή γαλλοϊταλική διπλωματική διαμάχη και να τεθεί υπό αμφισβήτηση το Schengen, προκειμένου να καταλάβουν οι Βρυξέλλες ότι το ζήτημα δεν είναι «ελληνικό» αλλά αντίθετα, «άκρως ευρωπαϊκό».

Ένα άλλο παράδειγμα είναι οι ελληνικές «φωνές» για την απότομη άνοδο των spreads. Είναι αδιανόητο οι Βρυξέλλες να μην καταλάβουν τη δεδομένη χρονική στιγμή που ξέσπασε η ελληνική κρίση, ότι ήταν θέμα χρόνου να επεκταθεί αυτή και στις υπόλοιπες χώρες της ευρωζώνης. Ιρλανδία, Πορτογαλία, ήδη λαμβάνουν δάνεια διάσωσης, ενώ οι ανησυχίες για Ιταλία και Ισπανία αυξάνονται ολοένα και περισσότερο.

Εάν τότε οι Βρυξέλλες, είχαν το πολιτικό σθένος να προβούν σε μια συνολική ευρωπαϊκή λύση, η ευρωζώνη δε θα γινόταν «περίγελος» του διεθνούς συστήματος.

Αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια πραγματιστική πολιτική, καθώς και την ανάδειξη πολιτικών που θα έχουν συναίσθηση της ευθύνης τους. Όπως επιτάσσει και το παράδειγμα της Σπηλιάς του Πλάτωνα, «οι πεφωτισμένοι πρέπει να οδηγήσουν στο φως της αλήθειας τους φυλακισμένους», έτσι λοιπόν και οι εκλεγμένοι πολιτικοί, οφείλουν να προσανατολίσουν τους λαούς σε ορθολογικά και βιώσιμα μονοπάτια, και να μην προβαίνουν σε δηλώσεις επιμερισμού των δικών τους ευθυνών.