Colibasanu στο Newsbomb.gr: Αβέβαιο το αύριο για την Τουρκία, αλλά η γεωγραφία «δεν θα αλλάξει»

Εν όψει της επίσκεψης της Antonia Colibasanu στη χώρα μας, το Newsbomb.gr πραγματοποίησε μια συζήτηση μαζί της, σχετικά τόσο με τις προκλήσεις που θέτει για την Ευρώπη αλλά και την παγκόσμια οικονομία ο πόλεμος της Ουκρανίας, αλλά και για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, τον κίνδυνο ανάφλεξης στο Αιγαίο και το πώς αλλάζει -ή δεν αλλάζει- το σκηνικό και οι τουρκικές επιδιώξεις, έπειτα από τον φονικό σεισμό στα νοτιοανατολικά της χώρας.

Newsbomb.gr: Η Ευρώπη και ο κόσμος αντιμετωπίζουν αυτό που θα φαινόταν σαν σενάριο φαντασίας μόλις πριν από ένα χρόνο, την απειλή ενός Τρίτου Παγκοσμίου Πολέμου. Καθώς ο πόλεμος μαίνεται στην Ουκρανία με την προοπτική του τερματισμού του να μην είναι ορατή, ανησυχείτε ότι αργά ή γρήγορα η κλιμάκωση ή η επέκτασή του θα γίνει πραγματικότητα; Υπό αυτό το πρίσμα, πώς βλέπετε την περίπτωση χρήσης πυρηνικών;

Antonia Colibasanu: Αυτή τη στιγμή, ο πόλεμος φαίνεται να περιορίζεται στην Ουκρανία. Όμως, χωρίς διαπραγματεύσεις εν όψει και μιας νέας ρωσικής επίθεσης που φαίνεται να έχει ξεκινήσει τις τελευταίες ημέρες, πρέπει να υπολογίσουμε και τα σενάρια επέκτασης. Έχοντας κατά νου ότι η στρατηγική της Ρωσίας έναντι της Ουκρανίας είναι να ανακτήσει τον έλεγχο του αποθέματος της και, για να το κάνει αυτό, χρειάζεται έλεγχο στο Κίεβο, είναι πιθανό η ρωσική επίθεση να κατευθυνθεί προς τα δυτικά ώστε να αποκτήσει τον έλεγχο της Βόρειας Μαύρης Θάλασσας, για να επεκταθεί περαιτέρω βόρεια. Είναι επίσης αλήθεια ότι τη στιγμή που γράφεται αυτό, η Ρωσία φαίνεται να έχει κατασταλάξει στην έννοια του «πολέμου με τη Δύση» (όχι μόνο με την Ουκρανία).

Αρχικά, η ρητορική της Ρωσίας για πόλεμο με τη Δύση χρησιμοποιήθηκε μόνο για εσωτερική κατανάλωση - για την κινητοποίηση του ρωσικού πληθυσμού. Ωστόσο, η ρητορική αυτή χρησιμοποιείται σε ομιλίες υψηλών Ρώσων αξιωματούχων και από τον ίδιο τον Πούτιν. Έτσι, ενώ η Ρωσία βρίσκεται με τη Δύση σε υβριδικό πόλεμο, προπαγάνδα και τακτικές συνεχούς επιρροής, δεν έχει εμπλακεί σε έναν πλήρη στρατιωτικό πόλεμο με τη Δύση. Η λήψη μέτρων από τη Ρωσία για την περαιτέρω επιβολή αυτής της ιδέας στο πεδίο της μάχης ανοίγει νέα σενάρια για πιθανή άμεση στρατιωτική εμπλοκή με τη Δύση και όχι μόνο μέσω της υποστήριξης της Ουκρανίας. Ωστόσο, η απειλή χρήσης πυρηνικών όπλων γίνεται μόνο για στρατηγικούς σκοπούς.

Τόσο η Ρωσία όσο και οι δυτικές δυνάμεις που διαθέτουν πυρηνικά όπλα γνωρίζουν ότι η χρήση πυρηνικών θα προκαλούσε αυτοκαταστροφή. Έχει γίνει και γίνεται πολύς λόγος για τη χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων από τη Ρωσία. Αν και θεωρεί ότι πρόκειται για μια κίνηση τακτικής, η Μόσχα κατανοεί ότι η δυτική απάντηση μπορεί να είναι πολύ δυναμική – και αυτό δεν είναι προς όφελός της. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πιστεύω ότι δεν θα δούμε την περίπτωση χρήσης πυρηνικών όπλων.

Γιατί πιστεύετε ότι ξέσπασε ο πόλεμος; Πώς θα περιμένατε να διαβάσετε από τον ιστορικό του μέλλοντος, τις αιτίες και τις αφορμές του; Ποιες είναι οι ευθύνες του ΝΑΤΟ και της Δύσης;

Ο πόλεμος στην Ουκρανία σχεδιάστηκε από το 2014 από το Κρεμλίνο, όταν τα γεγονότα στην πλατεία Μαϊντάν σήμαναν ότι η Μόσχα μπορεί να χάσει την επιρροή της στην Ουκρανία. Για τη Μόσχα, η Ουκρανία είναι ένα κράτος που πρέπει να ελέγξει, αφού θεώρησε τη διάλυση της ΕΣΣΔ στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου ως στρατηγική αποτυχία. Από τότε που ανέβηκε ο Πούτιν στην εξουσία, το Κρεμλίνο στόχευσε στην ανοικοδόμηση της Ρωσίας και την εξέλιξή της σε μεγάλη δύναμη. Η Μόσχα έμαθε από τη στρατηγική που χρησιμοποίησε η Δύση κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και έχει καθιερώσει μια οικονομική στρατηγική προς την Ευρώπη που σκοπό είχε να την κάνει (και τον πυρήνα της - τη Γερμανία) να εξαρτάται από το ρωσικό φυσικό αέριο, ώστε να μην αποτελέσει ποτέ ξανά πραγματική απειλή για τη Ρωσία.

Ταυτόχρονα, η Ρωσία θεώρησε ότι η ανεξαρτησία της Ουκρανίας, μαζί με τη στρατηγική του Κιέβου για ένταξη στην ΕΕ (η οποία είναι όλο και πιο ορατή από το 2014) αποτελούν απειλή για τη δική της ασφάλεια. Έπρεπε να διασφαλίσει ότι η Δύση δεν θα πλησιάσει ξανά τα σύνορά της και έπρεπε να κρατήσει την Ουκρανία υπό τον έλεγχό της. Σηματοδότησε τις προθέσεις της το 2008, με τον πόλεμο στη Γεωργία. Προετοιμάστηκε επίσης να εμπλακεί σε μια σύγκρουση στην Ουκρανία τη στιγμή που η Ρωσία δεν έλεγχε πλέον πολιτικά το Κίεβο.

Η Μόσχα γνώριζε ότι μια στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία θα προκαλούσε κυρώσεις από τη Δύση, καθώς έπρεπε ούτως ή άλλως να προσαρμοστεί στις δυτικές κυρώσεις μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, το 2014. Ήξερε επίσης ότι αυτές θα ήταν πιο σκληρές. Εξάλλου, η Ρωσία ξεκίνησε έναν οικονομικό πόλεμο όταν εισέβαλε στην Ουκρανία, κόβοντας τους εμπορικούς της δεσμούς με τον κόσμο. Οι επιπτώσεις ήταν αναμενόμενες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, ενώ υπολογίζει στους ευρωπαϊκούς δεσμούς ενεργειακής εξάρτησης για κυρώσεις τύπου «όχι τόσο σκληρές, όχι τόσο γρήγορα», η Μόσχα προετοίμασε επίσης την οικονομία της - επικεντρώθηκε στην εσωτερική συσσώρευση και ανάπτυξη ενώ προσπαθούσε να μεταφέρει το εμπόριο της από την Ευρώπη στην Ασία.

Εν τω μεταξύ, η Δύση (οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί της) προσάρμοσαν τη στρατηγική τους στην πολεμική επίθεση της Ρωσίας – έπρεπε να βρεθούν νέες πηγές ενέργειας για τους Ευρωπαίους, ενώ η Ουκρανία έλαβε δυτική βοήθεια για να αντισταθεί στην εισβολή. Ταυτόχρονα, το ΝΑΤΟ εστίασε στον κύριο στόχο του: την υπεράσπιση της Συμμαχίας και την ενίσχυση των συνόρων. Το ΝΑΤΟ είναι υπεύθυνο να περιορίσει τη Ρωσία χωρίς να εμπλακεί σε άμεσες μάχες - θα το έκανε, εάν η Ρωσία είχε επιτεθεί σε χώρες του ΝΑΤΟ. Ο πόλεμος που ξεκίνησε η Ρωσία ώθησε το ΝΑΤΟ να μεταφέρει τη γραμμή περιορισμού του από την Κεντρική Ευρώπη στην Ανατολική Ευρώπη – καθιστώντας την Πολωνία και τη Ρουμανία βασικούς πυλώνες για την υπεράσπιση της Συμμαχίας.

Μια δεύτερη πιθανή περιοχή σύγκρουσης είναι, όπως γνωρίζετε, το Αιγαίο. Οι ακραίες απειλές της Τουρκίας και οι παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου είναι πλέον καθημερινό φαινόμενο. Πώς περιγράφετε αυτή την κατάσταση; Τι θα σήμαινε ένα «θερμό επεισόδιο» ή πόλεμος μεγάλης κλίμακας μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας για αυτές τις χώρες και το ευρύτερο γεωπολιτικό πλαίσιο στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή; Ποιος είναι ο ρόλος των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ σε αυτό;

Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, η Τουρκία έχει αλλάξει στάση. Ο μεγάλος σεισμός μεταφράστηκε σε μια εκ νέου εστίαση στην εσωτερική σταθερότητα. Με τη βοήθεια που ρέει από όλο τον κόσμο και με τις ομάδες διάσωσης που συνεισφέρουν στο έδαφος – συμπεριλαμβανομένων των ελληνικών ομάδων διάσωσης-, η σταθερότητα της Τουρκίας κλονίζεται εσωτερικά. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, η τουρκική εξωτερική πολιτική θα μετατραπεί επίσης από το να είναι πιο διεκδικητική στην προσαρμογή των συντονιστικών προσπαθειών του ΝΑΤΟ. Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι ΗΠΑ συνεχίζουν να είναι ο βασικός σύμμαχος της Τουρκίας στην περιοχή, η Άγκυρα γνωρίζει ότι ο συντονισμός εντός της Συμμαχίας χρειάζεται περισσότερο από ποτέ, ειδικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Ο Ταγίπ Ερντογάν και τα νεο-οθωμανικά του οράματα δεν αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας ότι η ελληνοτουρκική κρίση μπορεί να κατευναστεί. Ωστόσο, οι εκλογές έρχονται πολύ σύντομα. Τι πιστεύετε ότι θα γίνει, όσον αφορά στην εξέλιξη της ελληνοτουρκικής σχέσης, είτε κερδίσει είτε όχι ο Ερντογάν;

Ο τρόπος με τον οποίο η κυβέρνηση χειρίζεται την κρίση που προκάλεσε ο σεισμός και ο τρόπος που το αντιλαμβάνεται ο πληθυσμός, θα καθορίσουν τη στρατηγική που θα ακολουθήσει ο Πρόεδρος Ερντογάν και το κόμμα του στις επόμενες εκλογές. Αυτήν τη στιγμή, καθώς οι ομάδες διάσωσης βρίσκονται στο έδαφος και καθώς η κυβέρνηση πρέπει να αποφασίσει για πολιτικές που σχετίζονται με καταστροφές, τα πράγματα παραμένουν αβέβαια για την πολιτική σταθερότητα της χώρας.

Τούτου λεχθέντος, η γεωγραφία δεν θα αλλάξει ακόμα κι αν αλλάξει η πολιτική. Για την Τουρκία, η αποτροπή του ξένου ελέγχου στο Αιγαίο που θα μπορούσε να αποκλείσει τη δυτική ακτή της Τουρκίας παραμένει βασική επιτακτική ανάγκη, επειδή ένας τέτοιος αποκλεισμός θα περιόριζε την ικανότητα της Τουρκίας να κινείται μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της Μεσογείου. Όμως, η Ελλάδα δεν είναι εχθρική ξένη χώρα, αλλά σύμμαχος εντός του ΝΑΤΟ. Έτσι, ενώ η πολιτική της φαίνεται επιθετική, το απώτερο συμφέρον της Τουρκίας είναι να διατηρήσει τους καλούς της δεσμούς με τις ΗΠΑ και τον ρόλο της στο ΝΑΤΟ, κάτι που επιβάλλει μια μη συγκρουσιακή σχέση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας μακροπρόθεσμα.

Βλέπουμε ότι οι περισσότερες χώρες, και ιδιαίτερα η Γερμανία, αυξάνουν δραστικά τις δαπάνες τους για στρατιωτικό εξοπλισμό. Υπό το πρίσμα της οικονομικής αβεβαιότητας που προκάλεσε η ενεργειακή κρίση, πώς θα περιγράφατε το γεωπολιτικό πλαίσιο στην Ευρώπη και επίσης στις σχέσεις Δύσης-Ανατολής, για τα επόμενα χρόνια; Ποια είναι η επόμενη κρίση που θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε;

Οι δαπάνες για την ενεργειακή κρίση από τις χώρες της ΕΕ ανήλθαν συνολικά σε 792 δισεκατομμύρια ευρώ (για να αντιληφθούμε το μέγεθος, το ταμείο ανάκαμψης του COVID-19 της ΕΕ είναι 750 δισεκατομμύρια ευρώ). Η Γερμανία ήταν αυτή που ξόδεψε περισσότερο – διέθεσε σχεδόν 270 δισεκατομμύρια ευρώ. Τα καλά νέα είναι ότι τα χειρότερα σενάρια για τον χειμώνα δεν συνέβησαν. Τα ευρωπαϊκά αποθέματα φυσικού αερίου βρίσκονται στο 72% της παραγωγικής ικανότητας – διπλάσιο σε σχέση με πέρυσι. Ο εφοδιασμός έλαβε ώθηση από την προοδευτική επιστροφή αρκετών γαλλικών πυρηνικών αντιδραστήρων που είχαν τεθεί εκτός λειτουργίας και η ζήτηση για φυσικό αέριο μειώθηκε κατά 12% το 2022 σε σύγκριση με τον μέσο όρο της περιόδου 2019-2021.

Όλα λοιπόν καλά στον ενεργειακό τομέα, ακόμα κι αν τα νοικοκυριά εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τον πληθωρισμό και τα καλά αυτά νέα δεν μεταφράζονται σε χαμηλότερη τιμή για την ενέργεια (επειδή οι χονδρέμποροι αγοράζουν μήνες νωρίτερα, με αποτέλεσμα οι καταναλωτές να δυσκολεύονται να πληρώσουν διογκωμένους λογαριασμούς). Συνολικά, δεν νομίζω ότι η ενεργειακή κρίση είναι ο κύριος μοχλός για την οικονομική αβεβαιότητα σε αυτό το σημείο, έχουμε προσπεράσει τη στιγμή της ενεργειακής κρίσης. Στην πραγματικότητα, η Ρωσία αγωνίζεται να διατηρήσει την τιμή του πετρελαίου σε άνοδο, καθώς χρειάζεται τα χρήματα για τις δικές της δημοσιονομικές ανάγκες.

Αυτό που εξετάζουμε είναι μια αναδιάρθρωση της ευρωπαϊκής οικονομίας (κάτι που ξεκίνησε με την πανδημία) και η αυξημένη αβεβαιότητα που προέρχεται από τον πόλεμο της Ουκρανίας. Η νέα ρωσική επίθεση αναγκάζει τη Δύση να αντιδράσει.

Και πράγματι, βλέπουμε τη Γερμανία να αυξάνει τις στρατιωτικές της δαπάνες, ακόμη και τη στρατιωτική παραγωγή. Στις 14 Φεβρουαρίου, ο Γερμανός Υπουργός Άμυνας Μπόρις Πιστόριους ανακοίνωσε ότι η χώρα θα ξαναρχίσει την παραγωγή πυρομαχικών για τα αντιαεροπορικά πυροβόλα Gepard που προμηθεύει στην Ουκρανία. Η ανακοίνωση ήρθε πριν από τη συνάντηση των υπουργών Άμυνας του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες και αφού ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ προειδοποίησε στις 13 Φεβρουαρίου ότι η Ουκρανία εξαντλεί γρήγορα τα αποθέματά της πυρομαχικών και ότι τα μέλη της συμμαχίας θα πρέπει να θέσουν υψηλότερους στόχους για τα δικά τους αποθέματα.

Όλα αυτά καταδεικνύουν το γεγονός ότι η Ευρώπη (και η Δύση γενικότερα) προσαρμόζει την οικονομία της στον πόλεμο – κάτι που έχει κάνει η Ρωσία πριν από μήνες. Αυτό είναι πιθανό να δημιουργήσει προκλήσεις για τα ευρωπαϊκά κράτη, ειδικά επειδή ορισμένες χώρες μπορεί να μην θεωρούν απαραίτητα τον πόλεμο στην Ουκρανία ως προτεραιότητα που πρέπει να μεταφραστεί σε αναδιάρθρωση της εθνικής τους οικονομίας. Άλλωστε, οι περισσότεροι, όπως η Γερμανία, δεν διαθέτουν τον πιο σύγχρονο εξοπλισμό ή την εκπαίδευση ή τα αποθέματα υλικού. Τούτου λεχθέντος, νομίζω ότι η επόμενη κρίση θα είναι αυτή που θα αναφέρεται στην ενότητά μας στη Δύση – η δοκιμασία του να είμαστε μαζί στις ίδιες δυτικές/ευρωπαϊκές αξίες που επαινούνται σε (ορισμένες) πολιτικές ομιλίες, αλλά απορρίπτονται σε άλλες.

Ποια πιστεύετε ότι είναι η θέση της Ελλάδας, στο ευρωπαϊκό στερέωμα, 12 χρόνια μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης;

Παρατήρησα ότι στην τελευταία της έκθεση πρόβλεψης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέφερε ότι η ελληνική οικονομική ανάπτυξη ήταν σταθερή το πρώτο εξάμηνο του 2022 και προβλέπεται να συνεχιστεί το 2023 και το 2024, ξεπερνώντας τους μέσους ρυθμούς ανάπτυξης της ΕΕ και της ευρωζώνης. Ο πληθωρισμός – κυρίως λόγω των υψηλών τιμών της ενέργειας, έπληξε και την Ελλάδα. Ωστόσο, υπήρξαν αρκετές μεταρρυθμίσεις τα τελευταία χρόνια που μεταφράστηκαν σε περισσότερο πραγματικό εισόδημα των νοικοκυριών και σε αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης, η οποία, μαζί με τις συνεχείς επενδύσεις, βοήθησε την ανάκαμψη.

Ταυτόχρονα, η πρόβλεψη της Επιτροπής βασίζεται στο γεγονός ότι η εφαρμογή του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRP) θα αποτελέσει σημαντικό μοχλό ανάπτυξης των επενδύσεων. Όλα αυτά δείχνουν μια πιο σταθερή, πιο ανθεκτική και ισχυρή Ελλάδα εντός της Ευρώπης.