Βραβεία Νόμπελ: Σημείο αναφοράς και αναγνώρισης

Η διαθήκη του Σουηδού επιχειρηματία και εφευρέτη, Άλφρεντ Νόμπελ (1833-1896) θεσμοθέτησε τα βραβεία το 1895. Η ανακοίνωση τους γίνεται κάθε Οκτώβριο, ενώ από το 1901 απονέμονται στις 10 Δεκεμβρίου, στην επέτειο του θανάτου του Νόμπελ. Η απονομή γίνεται στη Στοκχόλμη και στο Όσλο το Νόμπελ Ειρήνης

Στο σύνολο τους τα βραβεία είναι πέντε και αφορούν τη Φυσική, τη Χημεία, την Ιατρική και Φυσιολογία, τη Λογοτεχνία και την Ειρήνη. Το 1968 προστέθηκε ένα έκτο, αυτό των Οικονομικών, το οποίο και φέρει χορηγό την Τράπεζα της Σουηδίας. Φέρει την ονομασία «Νόμπελ» κι είναι αφιερωμένο στη μνήμη του Σουηδού εφευρέτη και δεν σχετίζεται με τη βούληση του.

Το κάθε βραβείο αποτελείται από ένα χρυσό μετάλλιο, ένα δίπλωμα, όπου αιτιολογείται η απονομή αλλά κι ένα χρηματικό ποσό. Το ύψος του ποσού αυτού διαφοροποιείται ανάλογα με τα έσοδα του Ιδρύματος Νόμπελ, του θεματοφύλακα των βραβείων.

Οι γενικές αρχές των βραβείων

Αξίζει να αναφέρουμε ότι οι γενικές αρχές της απονομής των βραβείων διατυπώθηκαν από τον ίδιο τον Νόμπελ στη διαθήκη του, ενώ από το 1900 προέκυψαν και συμπληρωματικές διατάξεις μετά από σχετική συμφωνία του Ιδρύματος Νόμπελ και των στενών συγγενών του.

Σύμφωνα με όσα αναφέρει στη διαθήκη του ο Νόμπελ, τα βραβεία Φυσικής και Χημείας απονέμονται από τη Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών, το βραβείο της Φυσιολογίας -Ιατρικής από το Ινστιτούτο Καρολίνσκα της Στοκχόλμης, το βραβείο της Λογοτεχνίας από τη Σουηδική Ακαδημία και το βραβείο της Ειρήνης από πενταμελή επιτροπή, η οποία εκλέγεται από τα νορβηγικά νομοθετικά σώματα («Στόρτινγκ»).

Επίσης, ο Νόμπελ φρόντισε να ξεκαθαρίσει «την επιτακτική επιθυμία κατά την απονομή των βραβείων να μη λαμβάνεται καθόλου υπόψιν η εθνικότητα των υποψηφίων, αλλά να απονέμεται το βραβείο στον καλύτερο, ανεξαρτήτως εάν είναι Σουηδός ή όχι».

Ένα βραβείο δεν είναι απαραίτητο να δοθεί σε ένα πρόσωπο, αλλά μπορεί να μοιραστεί σε δύο ή και περισσότερα, ενώ το ίδιο πρόσωπο μπορεί να παραλάβει βραβείο περισσότερες από μια φορές. Δεν μπορεί, πάντως, να προταθεί μετά θάνατον ένα πρόσωπο για βράβευση, ωστόσο αν αυτό είχε συμβεί ενώ ήταν εν ζωή τότε η βράβευση μπορεί να γίνει μετά τον θάνατο. Αυτό έχει συμβεί τρεις φορές στο παρελθόν... Ο λόγος για τους Νταγκ Χάμαρσκγελντ (Ειρήνης, 1961), Έρικ Κάρλφελτ (Λογοτεχνίας, 1931) και Ραλφ Στάινμαν (Ιατρικής, 2011).

Επίσης, υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες βραβευμένοι αποποιήθηκαν τα βραβεία τους, με χαρακτηριστικότερη περίπτωση αυτή του Ζαν-Πολ Σαρτρ το 1964. Σε αυτή την περίπτωση το χρηματικό ποσό επιστρέφει στο Ίδρυμα Νόμπελ, ωστόσο το όνομα του βραβευμένου μπαίνει στη βίβλο των βραβείων με την υποσημείωση ότι δεν το αποδέχθηκε.

Αξίζει επίσης να υπογραμμίσουμε ότι μπορεί να μην γίνει απονομή του βραβείου για μια χρονιά, αν δεν υπάρξει κάποιος που να είναι άξιος να το παραλάβει, σύμφωνα πάντα με το πνεύμα της διαθήκης του Νόμπελ. Επίσης, το Ίδρυμα που φέρει το όνομα του δεν συμμετέχει στη διαδικασία απονομής των βραβείων κι ουσιαστικά είναι υπεύθυνο μόνο για το οικονομικό σκέλος.

Οι Έλληνες Νομπελίστες

Στη μεγάλη ιστορία του θεσμού, η Ελλάδα έχει να επιδείξει δύο Νόμπελ Λογοτεχνίας, με τους ποιητές Γιώργο Σεφέρη (1963) και Οδυσσέα Ελύτη (1979). Φέτος, ο Δημήτρης Ψάλτης είναι υποψήφιος για το βραβείο Φυσικής, με τη «φωτογράφιση» της Μαύρης Τρύπας να αποτελεί τη μεγάλη επιτυχία της ομάδας του το 2019. Σύμφωνα με τον αστροφυσικό Διονύσιο Σιμόπουλο συγκεντρώνει πολλές πιθανότητες για να αποσπάσει βραβείο.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι το Νόμπελ Λογοτεχνίας μαζί με εκείνο της Ειρήνης, λόγω της φύσης των δύο αυτών τομέων, περιέχουν μεγαλύτερο βαθμό αντιπαραθέσεων και αμφισβητήσεων σε σχέση με τα βραβεία Φυσικής, Χημείας και Ιατρικής.

Αυτός ήταν ο Άλφρεντ Νόμπελ

Ο Άλφρεντ Νόμπελ, από τον οποίο πήραν και το όνομα τους τα βραβεία, ήταν μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του 19ου αιώνα. Είναι χαρακτηριστικό ότι του ανήκουν 350 πατέντες, με διασημότερες αυτές για την ανακάλυψη της δυναμίτιδας και του πυροκροτητή.

Μολονότι, είχε έντονα φιλειρηνικά αισθήματα κι ήλπιζε ότι η δυναμική των εφευρέσεων του θα μπορούσε να συμβάλει στο να μπει ένα τέλος στους πολέμους, έβλεπε με απαισιόδοξο μάτι το μέλλον της ανθρωπότητας. Μάλιστα, στον Τύπο είχε χαρακτηριστεί ως «Έμπορος του Θανάτου».

Μέσω της διαθήκη του που συνέταξε στις 27ης Νοεμβρίου 1895, ήτοι ένα χρόνια πριν το θάνατο του, διέθεσε το 94% της πολύ μεγάλης περιουσίας του για να γίνει πραγματικότητα αυτό που αποτελεί σήμερα η μεγαλύτερη τιμητική διάκριση: το βραβείο Νόμπελ!

Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στη διαθήκη «τα βραβεία θα δίνονταν κάθε χρόνο σε όσους κατά τον προηγούμενο χρόνο θα είχαν προσφέρει τη μεγίστη ωφέλεια στην ανθρωπότητα» όσον αφορά στους τομείς της Φυσικής, της Χημείας, της Φυσιολογίας και Ιατρικής, της λογοτεχνίας και της ειρήνης.

Επίσης, μέσω της ίδιας διαθήκης συστάθηκε και το Ίδρυμα Νόμπελ (29 Ιουνίου 1900), το οποίο είναι υπεύθυνο για να εκπληρωθούν σωστά οι όροι της, με τον τρόπο που ο ίδιος επιθυμούσε.