Χαλκιδική: Ο επιβλητικός Πύργος των Μαριανών - Το πιο αξιόλογο δείγμα βυζαντινών κάστρων

Τα Μαριανά βρίσκονται σε απόσταση περίπου 4 χλμ βόρεια από την Όλυνθο, όπου κατά τα βυζαντινά χρόνια υπήρχε ένα χωριό με το ίδιο όνομα.

Περί τα τέλη του 14ου αιώνα η περιοχή έγινε κτήμα της Αθωνικής Μονής Δοχειαρίου και τότε, γύρω στο 1374 η Μονή έχτισε τον Πύργο, για την προστασία των κτημάτων της.

Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής τον χαρακτηρίζει καλοκτισμένο και ίσως τον πλέον αξιόλογο από τους πύργους της Χαλκιδικής. Αναφέρει ότι η άνοδος στους ορόφους του πύργου γινόταν με «κοχλία» ελικοειδή κτιστή εσωτερική σκάλα, της οποίας ένα τμήμα σώζεται ακόμη. Στη δυτική πλευρά του πύργου διατηρείται το κεραμοπλαστικό συντομογράφημα της λέξης «Δοχειαρίου», ενώ σε απόσταση 150 μέτρων διακρίνονται τα ερείπια μεγάλης τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής, της οποίας σώζεται σχεδόν ολόκληρη η κόγχη του Αγίου Βήματος ως και το τεταρτοσφαίριό της.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Πρόκειται για ένα από τα πιο ωραία δείγματα βυζαντινών πύργων στη Χαλκιδική, για την κατασκευή του οποίου πέραν της πέτρας από το παρακείμενο λατομείο (λειτουργεί και σήμερα) χρησιμοποιήθηκαν πλήθος κεράμων (χαρακτηριστικό της βυζαντινής τοιχοποιείας) καθώς και αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη από τα ερείπια της αρχαίας Ολύνθου.

Σήμερα σώζεται σε ύψος 12 περίπου μέτρων και 3 ορόφων. (αρχικά 15 μ.) Η είσοδος βρίσκεται στα 2 μέτρα από την επιφάνεια της γης και εξασφαλιζόταν με ξύλινη σκάλα η οποία δεν έχει σωθεί. Μετά την είσοδο υπάρχει μικρός προθάλαμος και αριστερά κτιστή σπειροειδής κλίμακα που οδηγεί στον 1ο όροφο.

Ο κύριος χώρος είναι στεγασμένος με θολωτή οροφή από πλίνθους και πιθανότατα αποτελούσε δεξαμενή.

Οι τοίχοι του πρώτου ορόφου σώζονται μόνο τμηματικά, ενώ οι κόγχες σε αυτούς προδίδουν την ύπαρξη παρεκκλησίου (σύνηθες εντός των πύργων, αν όχι ο κανόνας). Από το δεύτερο όροφο σώζονται μόνο ελάχιστο τμήμα των κατώτερων τοίχων του.

Ενδιαφέροντα στοιχεία στην τοιχοποιεία του, αποτελούν εκτός από τα λίγα μαρμάρινα τμήματα (κίονες και παραστάδες) από την αρχαία Όλυνθο, ένα ανάγλυφο και 2 κεραμοπλαστικοί σχηματισμοί. Το ανάγλυφο βρίσκεται στην πρόσοψη και παριστά σταυρό λιτανείας ανάμεσα σε δύο φύλλα.

Στην πρόσοψη επίσης, με τους κέραμους σχηματίζεται σταυρός και η συντομογραφία ΙC XC N K (Ιησούς Χριστός Νικά). Η θολωτή εσοχή πάνω από την είσοδο χρησίμευε για την τοποθέτηση της εικόνας του προστάτη άγιου.

Στη νότια τοιχοδομή παρατηρούμε, σχηματισμένο με κέραμους επίσης το σταυρόγραμμα της Μονής Δοχειαρίου, που επιβεβαιώνει έτσι τη σωζόμενη στα αρχεία του Αγίου Όρους εκδοχή για την κτίση του πύργου.

Σε απόσταση 150 μ βορειοανατολικά του πύργου, στην απέναντι πλευρά του δρόμου) βρίσκεται ο ερειπωμένος ναός του Αγίου Νικολάου. Σώζεται σχεδόν ολόκληρη η κόγχη του Αγίου Βήματος. Από μια σύντομη ανασκαφική έρευνα προέκυψε ότι πρόκειται για ένα πολύ αξιόλογο κτίσμα. Πρόκειται για μεγάλη παλαιοχριστιανική βασιλική. Ίσως να ήταν ο ναός των Αμαριανών και όχι απλά το παρεκκλήσι του μετοχίου.

Επάνω στα ερείπια του ναού έχει κτιστεί ένα πολύ πιο πρόσφατο εκκλησάκι.